Dominees hebben altijd ruzie
Een familiegeschiedenis (1560-1684) van gereformeerde predikanten die steeds conflicten hebben. De laatste telg bekeert zich tot de Rooms-Katholieke kerk en sterft in Brazilië als missionaris.
Opzet
Dit boek lijkt op het eerste gezicht een historische roman, maar het is wel degelijk een wetenschappelijke studie. Het verhaal van de familie Rolandus is gebaseerd op historische feiten. In het bibliografisch overzicht treffen we per hoofdstuk lijsten met honderden bronnen. De schrijver bezocht talrijke archieven in Nederland en België. Het gaat dan om landelijke en stedelijke archieven en annalen van kerken. Hij trof daar veel documenten aan over deze familie. Zelfs brieven en dagboeken. Hij heeft geprobeerd om een toegankelijk boek te schrijven, daarom gebruikte hij een verhalende stijl, zodat het boek leest als een roman. Het bestaat uit drie delen: De oude Jacob, Timotheus en De jonge Jacob. De vele illustraties geven een goed beeld van de tijd.
Auteur
Craig Harline (1956) werd geboren in Californië en is hoogleraar aan de Brigham Young University in Utah en heeft in Nederland gestudeerd. Toen hij hier studeerde was hij tevens mormoonse zendeling. Hij promoveerde aan de van oorsprong Nederduits Gereformeerde Rutgeruniversiteit. Zijn specialiteit is de geschiedenis van de Lage Landen met de nadruk op de religie tijdens de Reformatie. Dit jaar publiceerde hij ook een boek over Maarten Luther Wereld in wanorde.
Roelandt en Jacob
Het verhaal begint in 1560. Roelandt is kleermaker in Delft. Hij heeft zich bekeerd tot de verboden gereformeerde kerk. Als Alva naar de Nederlanden komt wordt het gevaarlijk voor de protestanten. Roelandt vlucht naar Duitsland. Zijn zoon Jacob gaat in 1582 naar Antwerpen voor een studie aan het Gereformeerd seminarium Augustus. Hij wordt predikant in Amsterdam. Hij krijgt te maken met de remonstranten en contraremonstranten. Het is stuitend te lezen hoe een vooraanstaande remonstrant uit zijn huis wordt gejaagd. Predikant Jacob Rolandus gaat meewerken aan de vertaling van de Statenvertaling. In het boek is een pagina van die vertaling te zien in zijn handschrift. Hij sterft in 1632 en wordt begraven in de Nieuwe Kerk.
Timotheus
De zoon van Jacob, Timotheus, wordt net als zijn vader predikant. Hij vestigt zich in Ouderkerk aan de Amstel waar hij 23 jaar verblijft. De gereformeerde predikant heeft veel last van de katholieken (paapse wolven). Omdat hij heel weinig verdient was hij genoodzaakt 400 gulden te ‘lenen’ uit het offerblok. Hij krijgt hier veel last mee. Een ander conflict gaat over het niet toelaten van een gemeentelid aan het avondmaal. Timotheus kiest voor een andere gemeente. Het wordt Boxtel waar hij zich met zijn vrouw en zijn kinderen Maria en Jacob vestigt. Ook hier zijn er weer conflicten met de kerkenraad. De katholieken zijn zeer vijandig. Hun kerk was door de protestanten ingepikt. Zij beschieten de pastorie en gooien met stenen. De grootste ramp is echter het feit dat zijn zoon Jacob katholiek wil worden. Zijn vader verbiedt dat en daarom vlucht de jonge Jacob naar Antwerpen.
De jonge Jacob
Op het moment dat Jacob vlucht is hij 21 jaar. In die tijd was je pas op je vijfentwintigste meerderjarig. Pas dan zou hij zich mogen bekeren zonder toestemming van zijn vader. Zijn vader Timotheus doet alle moeite om Jacob op te sporen en terug te halen. Dat gelukt hem niet. Jacob heeft met zijn zuster Maria een felle briefwisseling. Het boek bevat veel citaten uit deze brieven. Ze bevatten veel argumenten om voor de katholieke of gereformeerde kerk te kiezen. Jacob houdt vol en treedt toe tot de orde van de jezuïeten. Hij studeert daar en wordt zelfs priester. Als missionaris wordt hij naar Brazilië gezonden. Daar krijgt hij als een echte Rolandus conflicten met de kerkleiding. Hij wil de indianen bekeren, maar die hebben volgens de Portugese kolonisten geen ziel en moeten slaaf blijven. Jacob keert niet terug naar Nederland en sterft in 1684 in Brazilië.
Dit is een zeer gedegen en goed leesbaar boek met veel informatie over het godsdienstig leven in de zestiende en zeventiende eeuw. Het grootste gedeelte speelt zich af tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De conflicten tussen de remonstranten en contraremonstranten zijn wel heel opmerkelijk. De auteur beschrijft dit conflict zeer uitvoerig. De oude Jacob woonde in 1619 de belangrijke vergadering van de synode van Dordrecht bij waarin de remonstrantse kerk werd verboden. Erg veel aandacht is er voor de vele classicale vergaderingen waarin allerlei conflicten werden uitgevochten. Dit zijn geen boeiende verslagen. Maar veel opmerkelijke anekdotes maken het boek toch heel interessant.
Een boeiend historisch familieverhaal.
Craig Harline – Jacobs vlucht. Een familiesaga uit de Gouden Eeuw. ISBN 978-94-6004-299-7, 351 pagina’s, € 24,95. Nijmegen: Vantilt, derde druk 2017.