Hoe een oorlog de rest van het leven kan bepalen
‘In Joegoslavië had je geen kindsoldaten, wel kinderen met geweren’.
Het is 1991. Ana Jurić uit Zagreb is tien jaar. Ze is een gelukkig kind. Maar aan dat geluk komt een einde. Ze komt er op een vreemde manier achter dat er iets mis is tussen de mensen in haar omgeving. Als ze voor haar peetoom Petar sigaretten moet halen vraagt de verkoper bijna dreigend: ‘Servische of Kroatische sigaretten?’ Als Ana het antwoord niet weet, krijgt ze niets. Servisch en Kroatisch lijken opeens belangrijk te zijn geworden terwijl er voor die dag niemand naar vroeg. Het blijkt oorlog te zijn. Op zich wel spannend. Ana en haar vriendje Luka schuimen de buurten af. Maar als er angst en opwinding is omdat de stad Vukovar is gevallen vraagt Ana zich af wat dat betekent. Was er een aardbeving dan? Ze speelt oorlogje met Luka en ze schieten met namaakpistolen op elkaar. Wie het mooist kan vallen, zich het beste dood kan houden, heeft het spel gewonnen. Op een verschrikkelijke dag wordt dat spel bewaarheid. Ana’s babyzusje Rahela is net naar Amerika voor een medische behandeling als het gezin wordt staande gehouden door dronken Russische soldaten. Ana’s ouders worden geëxecuteerd. Ana ontkomt, omdat ze ‘zo mooi kan vallen’. Uiteindelijk komt ze terecht bij het pleeggezin waar haar zusje woont.
Tien jaar later is Ana student Engels in New York. Ze is Amerikaanse en ook weer niet. Ze wil niemand iets vertellen over haar Kroatische achtergrond en haar nieuwe ouders eerbiedigen dat. Maar dan neemt Sharon Stanfeld, die ze in haar ‘vorige leven’ heeft leren kennen, contact met haar op. Sharon, indertijd lid van het Vredeskorps in Joegoslavië, vraagt haar een praatje te komen houden voor de VN, over het onderwerp ‘Kinderen en oorlog’. Ook leest Ana sinds een tijd boeken die een bejaarde professor haar uitleent, boeken van ontheemden zoals zij. De oude hoogleraar weet niets, maar vermoedt dat Ana een zwaar verleden met zich meetorst. Door deze dingen springt de stop van de fles en komt Ana’s verleden boven. Toch heeft ze nog veel vragen. Hoe zou het Luka vergaan zijn, die nooit geantwoord heeft op brieven die ze hem heeft geschreven in haar eerste Amerikaanse jaren? Leven haar peetouders nog? Hoe zou het zijn in de stad waar ze als kind zo gelukkig was toen haar ouders nog leefden? Ze piekert en tobt. Tenslotte belt ze haar nieuwe moeder Laura en huilt: ‘Ik wil haar huis’. Als Laura vraagt: ‘Zal ik je komen halen?’ preciseert ze: ‘Naar huis, naar Kroatië.’
Auteur
Sara Nović (1987) werd geboren in New Jersey en groeide afwisselend op in Kroatië en de Verenigde Staten. Ze studeerde fictie en literair vertalen aan Columbia University en doceert thans Creative Writing aan de Stockton University. Haar werk verscheen in literaire tijdschriften. Dit boek verscheen of komt binnenkort uit in veertien talen en werd genomineerd voor verschillende debutantenprijzen.
De terugreis brengt Ana inzicht in haar jeugd, maar bevrijdt haar ook van het knellende schuldgevoel dat overlevers vaak teistert. Ze reist met haar hervonden jeugdvriend Luka naar de plaats waar haar ouders stierven en maakt er foto’s. Niet zozeer voor zichzelf, maar voor Rahela/Rachel.
Met deze overbrugging van huis naar thuis krijgt de vrede weer kans in haar leven.
Een indrukwekkend, aangrijpend boek. Het jeugddeel vertelt met veel empathie hoe kinderen kunnen reageren op zoiets onbekends als oorlog, terwijl diezelfde oorlog de rest van hun leven kan beïnvloeden. Hoe ver die invloed gaat blijkt uit het ‘volwassen gedeelte’.
Een krachtig, af en toe gruwelijk, prachtig geschreven boek.
Sara Nović – Wie het mooist valt. ISBN 978-90-2909-188-6, 301 pagina’s, €19,99. Amsterdam: Meulenhoff 2017.