Essays 1996 – 2013
Nog voor Karl Ove Knausgård romans publiceerde, schreef hij essays over kunst en literatuur. In deze bundel zijn de belangrijkste teksten verzameld.
Vader
Het eerste stuk, slechts één bladzijde lang gaat over de vader van de auteur. Het is geen essay, maar een kort verslag. Hij had een zeer slechte verhouding met zijn vader. Dit stukje gaat over een brakende zoon, waarschijnlijk dronken, die door zijn vader betrapt wordt. Vader zegt niets en in een ijzingwekkende sfeer verlaat hij de kamer. De ‘ik’ kijkt naar buiten en ziet dat zijn vader wegrijdt. Op de telefoondraden zitten eksters. Hun lelijke geluid verspreidt zich over het landschap, alsof ze zichzelf pas ontdekken, dat ze hier zijn. Een indrukwekkend begin van de bundel.
Auteur
Karl Ove Knausgård (1968) is een Noorse auteur. In 1910 verscheen Engelen vallen langzaam. Hierna begon hij met de zesdelige autobiografische serie Mijn strijd: Vader, Liefde, Zoon, Nacht, Schrijver, Vrouw. Deze serie maakte hem wereldwijd bekend. Een andere serie van hem was: Herfst, Winter, Lente, Zomer. Deze essaybundel verscheen al in 2013, maar de Nederlandse vertaling kwam nu pas. Hij beschouwt de essays, die hij schreef tussen 2009 rn 2011, als zijn beste werk.
Zoals gewoonlijk gaan zijn stukken over de meest uiteenlopende onderwerpen: literatuur (Knut Hamsun), fotografie (Woodman), filosofie (Kierkegaard), Breivik en Utøya, het Noorderlicht, Bijbelvertalingen, het schrijfproces, wat is literatuur? Zijn meest absurde essay De bruine staart gaat over poepen.
De monofone mens
In dit essay probeert Knausgård op vele manieren te onderzoeken wat de als politieagent geklede Anders Breivik bezielde om 69 jonge, hulpeloze kampdeelnemers af te slachten. Het is typisch voor deze schrijver hoe grondig en uitgebreid hij dit aanpakt. Volgens hem is er te weinig onderzoek gedaan naar de gezinsomstandigheden. De psycholoog die het gezin had onderzocht werd niet als getuige gehoord. De auteur wijst op oorzaken als moeilijke jeugd, homoseksualiteit of depressiviteit. Een onthutsende theorie is dat Breivik zich twee jaar had getraind om mensen met wie hij oog in oog zou komen te staan zonder emotie te doden.
Bijbelvertaling
Knausgård is stomverbaasd dat hij zich druk maakt om de juiste Bijbelvertaling. Als indertijd iemand mij, zeventienjarige gymnasiast hartstochtelijk atheïst, had verteld dat ik mij twintig jaar later zou bezighouden met het vertalen van de Bijbel, had ik gedacht dat ik verraad pleegde tegenover mezelf. Hem werd gevraagd om als schrijver mee te werken aan de vertaling van het Oude Testament. Hij is nog steeds niet gelovig maar erkent wel dat de Bijbel de belangrijkste tekst is die er ooit geschreven is. Ook hier wordt het onderwerp zeer serieus aangepakt. Alle aspecten van de gang van zaken bij een Bijbelvertaling komen aan de orde. Duidelijk wordt ook dat er meer speelt dan goede taal, de Hebreeuwse grondtekst blijft het belangrijkste. Heel uitgebreid, bijna uitputtend wordt het voorbeeld van Genesis 1 besproken Gods geest zweefde boven de wateren of de wind jaagt over het water.
De bruine staart
Een grotere tegenstelling bestaat er niet: naast zeer gewichtige onderwerpen heeft Ove ook aandacht voor het poepen, achttien bladzijden lang. Hij bespreekt dit bloedserieus, zonder goedkope grappen. Hij maakt een vergelijking met andere lichamelijke processen. Vlak voor de ejaculatie, en vlak voordat je moet niezen wordt je hele bewustzijn opgelicht door het besef van de komende gebeurtenis. Deze flits van besef gaat in alle drie gevallen, zowel bij het ejaculeren en niezen als bij het poepen gepaard met lust en prikkeling. Het gaat in alle gevallen om iets bevrijdends.
Schrijven en uitgegeven worden
In het zeer omvangrijke essay Daar waar het verhaal niet komt wordt uiteengezet hoe de auteur het schrijversvak ziet en hoe zijn literair redacteur te werk gaat. Over schrijvers wordt vaak gezegd dat ze een eenzaam beroep hebben en dat het om een ambacht gaat. Hij bestrijdt dat. Weliswaar vindt het eigenlijke schrijven in eenzaamheid plaats, maar hij leest alles wat hij schrijft eerst voor aan zijn beste vriend Geir Øygarden. Ook zijn redacteur krijgt alles te lezen voordat het gepubliceerd wordt. Het gaat niet alleen om romans, maar ook het kleinste krantenartikel moet eerst gekeurd worden. De redacteur hanteert niet het rode potlood, maar ze praten vaak urenlang over de schrijfsels. Hij werkt al jarenlang met dezelfde redacteur en heeft een groot vertrouwen in hem. Dat vertrouwen is wederzijds, want toen hij zijn uitgever voorstelde om zes romans in twee jaar te schrijven nam deze kleine Noorse uitgever een enorm risico. Gelukkig werd het een groot succes.
Met de uitgave van deze bundel blijkt weer eens wat een geweldige schrijver Knausgård is. Hij beheerst alle genres en over de meest uiteenlopende onderwerpen zegt hij heel zinnige dingen. Hier blijkt ook weer dat hij een uitzonderlijk goede observator is, niet alleen bij beeldende kunst, maar ook bij natuurverschijnselen (het noorderlicht). Daarnaast zijn de essays over filosofie zeer diepgaand en geeft hij terloops ook levenslessen.
Een indrukwekkende bundel van grote kwaliteit.
Karl Ove Knausgård – Het Amerika van de ziel. Vertaald uit het Noors (Sjelens Amerika) door Marin Mars. ISBN 978-90-445-3393-4, 384 pagina’s, € 22,50. Amsterdam: De Geus 2018.