Wanhoop en optimisme
Essay over het leven en werk van de schilder Edvard Munch.
Reeds in de inleiding maakt de schrijver duidelijk wat hem aantrekt in deze schilder. In de eerste plaats is er sprake van zielsverwantschap. Beiden zijn zwaarmoedig en emotioneel. Besproken wordt het schilderij Kolenakker. Het is geen gedetailleerd naturalistisch schilderij, maar schetsmatig en tamelijk abstract. Op het oog een simpel schilderij, maar de schrijver laat zijn fantasie helemaal gaan want hij ziet in dit kolenveld de dood, verzoening, rust en ook een restant van iets vreselijks.
Auteur
De Noor Karl Ove Knausgård (1968) wordt gerekend tot de grootste schrijvers van deze tijd. Hij is vooral bekend geworden met zijn zesdelige serie autobiografische romans Mijn Strijd. Daarna volgde een vierdelige serie van essaybundels. Hij is een veelzijdig schrijver. In 2017 mocht hij in Oslo een tentoonstelling samenstellen van schilderijen van Edvard Munch. Dit vormde de aanleiding om dit boek te wijden aan het werk van deze schilder.
De schilder
Knausgård bespreekt uitvoerig het trieste leven van Munch. Deze verloor zijn moeder toen hij vijf was en zijn oudste zus, met wie hij een hechte band had, stierf toen hij dertien was. Nog twee gezinsleden stierven, zijn vader en zijn jongere broer. Tenslotte werd zijn ernstig psychisch zieke zusje opgenomen in een kliniek. Al deze verliezen vonden plaats in zijn jeugd. Hij hield hier een grote verlatingsangst aan over. Uit zelfbescherming ging hij geen relaties aan en bleef hij zijn leven lang alleen. Al op zijn zeventiende begon hij te schilderen en vrij snel met succes. Aanvankelijk ontstonden zijn schilderijen vanuit zijn persoonlijke wanhoop, later is er sprake van meer optimisme.
De tentoonstelling
Van het Munchmuseum in Oslo kreeg Knausgård het verzoek een tentoonstelling van schilderijen van Munch in te richten. Hij mocht putten uit de enorme verzameling van het museum, maar er mochten ook werken uit andere musea geleend worden. Vier zalen moesten gevuld worden. Hij nam zich voor om de bekendste werken zoals De schreeuw, Melancholie en Het zieke kind er buiten te laten. Thuis zat hij urenlang foto’s uit boeken met Munchs verzamelde werken te knippen. Hij spreidde ze uit over de vloer en ordende ze in vier denkbeeldige ruimtes. Hij hanteerde geen chronologische volgorde, maar een thematische. De eerste twee zalen werden gevuld met harmonische schilderijen, de ene vol met mensen, de andere zonder mensen. Voor de derde zaal koos hij fragmentarische, rauwe schilderijen. In de laatste ruimte kwamen portretten. Hij selecteerde vooral op gevoel of de schilderijen emoties bij hem opriepen. Karl Ove was onzeker over de kwaliteit. Daarom raadpleegde hij twee deskundigen: Stian Grøgaard en Vanessa Baird. De gesprekken met hen zijn zeer interessant en leerzaam, een hoogtepunt in het boek.
Joachim Trier
Met de Noorse filmer Joachim Trier voerde Knausgård lange gesprekken over film en schilderkunst. De grote vraag was hoe je een herinnering visueel kunt weergeven. Munch schilderde vaak vanuit het beeld in zijn geheugen. Hij schilderde niet door directe observatie, maar hij visualiseerde de beelden die hij innerlijk verwerkt had. Karl Ove en Joachim reisden ook naar het woonhuis van Munch en naar de plekken waarop sommige schilderijen geïnspireerd waren bijvoorbeeld het strand van Melancholie.
Knausgård heeft vol liefde voor Munch dit boek geschreven dat heel verhelderend is, maar ook heel persoonlijk. Er staan mooie stukken in over verschillende schilderijen. Daarbij gaat het vooral over de emoties die ze oproepen. Heel jammer is het dat bij de bespreking van de schilderijen afbeeldingen ontbreken. Er staan wel enkele afbeeldingen, maar dan vaak bladzijden verderop en dan ook nog zonder titel. Mooie ontroerende woorden worden gewijd aan het schilderij Het zieke kind, maar hiervan ontbreekt de afbeelding. In een boek van Knausgård kunnen uiteraard geen filosofische beschouwingen ontbreken en die staan er dan ook volop in, vooral over de kunst in het algemeen.
Voor kunstliefhebbers en die van Edvard Munch in het bijzonder is dit een heel waardevol boek.
Karl Ove Knausgård – Zoveel verlangen op zo’n klein oppervlak. Een boek over de werken van Edvard Munch. Vertaald uit het Noors (Så mye lengsel på så liten flate. En bok om Edvard Munchs bilder) door Sofie Martens en Michiel Vanhee. ISBN 978-90-253-0900-8, 253 pagina’s, € 28,50. Amsterdam: Athenaeum 2018.