Snakkende paupers
Armlastige en hongerende arbeiders proberen het hoofd boven water te houden. Verbetering lijkt op til.
Maastricht 1873. Caspar is een paar weken twaalf jaar oud. Hij is straatverkoper van lucifers, kaarsen, houtskool en lonten. Een lichtverkoper om het karige bestaan van zijn moeder, zijn zussen en broer Joes iets minder zwaar te maken. Vader is al tien jaar dood. Hij stierf aan de cholera, een arbeidersziekte. Wie geld had stierf daar niet aan. Joes kreeg de ziekte ook, overleefde, maar bleef invalide.
Ze hebben een kamer in een mensenpakhuis, een woonkazerne de Cité Ouvrière. Er zijn zestien toiletten zonder deur en met een gat als mikpunt voor de 400 mensen die er wonen. Het gebouw werd destijds gezien als ideaal onderkomen voor arbeidersgezinnen.
De armoede is onbeschrijflijk. Kinderen worden in fabrieken aan het werk gezet. Zij zijn erg kwetsbaar bij het werk aan de soms levensgevaarlijke machines. Ledematen zijn in een oogwenk geamputeerd als je even niet oplet. En kinderen letten soms niet op. Ze zijn dan voor het leven invalide en daarmee ongeschikt om in hun levensonderhoud te voorzien. Hun toekomst laat zich raden.
Armoedeval lag overal op de loer. Vooral als de kostwinner, doorgaans de vader, overleed wachtte vrouw en kinderen een ongezond en levensbedreigend bestaan.
Een rijke bovenlaag van notabelen en fabriekseigenaren, geholpen door de invloedrijke clerus, hield het verpauperde volk arm en dom. Slechts een enkeling bekommerde zich om het armlastige volk.
Niettemin dagen er veranderingen en kleine verbeteringen. Zo zijn er arbeiders die het socialisme ruiken en zich willen organiseren. In het begin pril en nauwelijks levensvatbaar, maar toch.
De jaren zeventig van de negentiende eeuw zijn zwanger van uitvindingen. Zo komt de fotografie voor iedereen binnen handbereik. De armoede wordt vastgelegd. De mensen gaan verder kijken dan de plek waar ze wonen. Er ontstaat de mogelijkheid van emigratie. Er gaan geruchten dat het binnenkort mogelijk zal zijn elkaar over grote afstand te kunnen spreken. Er zijn zelfs fantasten die zeggen dat binnen honderd jaar de mens zal vliegen. In 1874 wordt in Nederland een wet van kracht die kinderarbeid in fabrieken verbiedt.
Auteur
Ton van Reen (1941), schrijver van tientallen boeken en winnaar van verschillende prijzen, geeft in deze roman een huiveringwekkend verslag van een donker tijdperk in de geschiedenis van de arbeiders. Daarnaast laat hij zien hoe sommigen met wat geluk, een beetje hulp uit onverwachte hoek en heel veel doorzettingsvermogen erin slagen zich uit de armoede omhoog te werken naar een bestaan waar ze voorheen nimmer van hadden gedroomd.
Caspar ondergaat aanvankelijk gelaten zijn lot als arbeiderskind. Wanneer hij bij een machine zijn arm ernstig heeft verwond en moet revalideren, kruist zijn leven het geluk.
Niet alleen de bemoedigende lotgevallen van arbeiders die gebruikmaken van nieuwe kansen, maar ook een sociale geschiedenis die niet vergeten mag worden, maken deze roman tot een waardevol document.
Ton van Reen – De lichtverkoper. ISBN 978-90-626-5753-7, 319 pagina’s, € 19,50. Haarlem: Uitgeverij In de Knipscheer, derde druk 2019.