Joodse Anna werd moslima Nadja
Helmy zei alleen ‘Heil Hitler’ als hij het toilet betrad.
Berlijn. Anna Boros was elf jaar oud toen zij in 1936 dokter Mohammed Helmy voor het eerst ontmoette. De uit Egypte afkomstige islamitische dokter – die medicijnen had gestudeerd in Berlijn – was door haar moeder en grootmoeder gevraagd op huisbezoek te komen omdat Anna’s grootmoeder zich ziek voelde. De familie Boros is rijk. Dokter Helmy wordt met pluimages, strijkages en lekkere hapjes ontvangen, Anna ziet het met verbazing aan. Maar later wordt alles duidelijk.
In 1933 kwamen de SA’ers alle joodse artsen het grote Robert-Koch-Krankenhaus uitsleuren. In hun plaats werden ‘militairen met witte jassen’ gezet die als arts meer schade aanrichtten dan dat ze patiënten genazen. Dr. Helmy wordt, zo jong als hij is, plaatsvervangend chef-arts. Hij heeft niets op met het nazibewind, minacht zijn onbekwame nieuwe collega’s en vertelt later dat hij alleen Heil Hitler zei als hij het toilet betrad. De leiding van het ziekenhuis wil deze eigenwijze, brutale arts kwijt en als in 1937 zijn contract afloopt, verlengt men dat niet meer.
Helmy vestigt zich als zelfstandig arts en besluit de Berlijnse joden te gaan helpen. In 1935 zijn alle joodse artsen hun registratie kwijtgeraakt en hun patiënten zijn sindsdien van medisch hulp verstoken. Steeds meer joden worden naar kampen afgevoerd. Helmy heeft – tot ongenoegen van de nazi’s – als moslim een Duitse vriendin, Emmy, een vrijmoedig meisje, doktersassistente van beroep.
Anna’s moeder en grootmoeder vragen Helmy’s hulp om te voorkomen dat Anna ook gedeporteerd zal worden. Anna is inmiddels een paar jaar ouder. Helmy besluit haar als assistente in de praktijk op te nemen. Ze zal doorgaan voor zijn nichtje en een hoofddoek moeten dragen omdat ze moslima moet zijn. Emmy geeft alle medewerking. Helmy gaat door met zijn hulp aan de joodse inwoners en redt verschillenden van hen met medische attesten. Anna komt als Nadja ongeschonden de oorlog door.
Auteur
Ronen Steinke (1983) is redacteur van de Süddeutsche Zeitung. Hij promoveerde op ‘Oorlogstribunalen van 1945 tot heden’ en schreef een biografie van Fritz Bauer, de Duits-Joodse aanklager van de Auschwitz-kampbewakers in de jaren zestig. Dat boek werd verfilmd als The People vs. Fritz Bauer.
Dit is een reconstructie die deels verhalend, deels puur journalistiek is geschreven, geheel gebaseerd op feiten. De nazi’s zijn door de daden van de dappere Mohammed Helmy op een schitterende manier bij de neus genomen. Hij wist de Gestapo, die hem zwaar wantrouwde en die keer op keer trachtte hem op strafbare feiten te betrappen, door de hele oorlog heen op het verkeerde been te zetten. En kwamen deze mannen weer eens langs, dan werden ze elke keer weer vriendelijk en beleefd ontvangen door de doktersassistente Nadja, het meisje Anna naar wie hun speurtocht uitging. Dokter Helmy zou weten waar, al ontkende de man categorisch.
Een schitterend boek over kleine verzetsdaden die grote gevolgen hebben. De auteur heeft in New York gesproken met twee kinderen van Anna (zij stierf in 1968), in Caïro met neven en achterneven van Mohammed Helmy, die in 1982 overleed. Zijn familie werd in 1913 uitgenodigd naar Jerusalem te komen om op de Israëlische Holocaust-gedenkplaats Yad Vashem voor Helmy postuum geëerd te worden als ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’. Zij weigerden. Weliswaar dragen zo’n honderd moslims deze titel, maar Helmy is de enige Arabier. Zijn familieleden wilden de prijs niet in ontvangst nemen omdat deze uit Israël kwam.
Het boek bevat vele familiefoto’s van Anna en van Helmy uit de tijd waarin de gebeurtenissen plaatsvonden.
Een verzetsdaad die op indrukwekkende wijze onder het stof vandaan is gehaald en indringend is beschreven.
Ronen Steinke – De moslim en het joodse meisje. Het verhaal van een redding. Vertaald uit het Duits (Der Muslim und die Jüdin, Die Geschichte einer Rettung in Berlin) door Goverdien Hauth-Grubben. ISBN 978-90-214-1546-8. 205 pagina’s. €18,99. Amsterdam: Querido 2019.