Armoede als schild
Wanneer het gerucht zich verspreidt dat Franciscus van Assisi tijdens de Vijfde Kruistocht is omgekomen, grijpen sommige volgelingen de gelegenheid aan om zijn regel wat betreft armoede te verzachten.
‘We zullen die Franciscus eens testen. Zeg maar dat ik wil dat hij mij nadert en dat hij over dát kleed moet lopen,’ zo gebiedt de sultan die op het punt staat de vermaarde Franciscus te ontvangen, ‘over de kruisen waaraan Jezus gestorven is. Eens kijken wat hij doet. Stapt hij op die heilige symbolen en dus op Jezus, of voert hij de opdracht niet uit? Het zal mij benieuwen wie hij beledigt, Jezus of mij. Geef hem nú de opdracht.’
Franciscus blijkt niet voor één gat te vangen en verklaart, nadat hij over de kruisen heeft gelopen, dat dit de twee kruisen van de moordenaars ter weerzijde van de gehangen Christus waren. Lopen over misdadigers vormt geen probleem. De sultan complimenteert zijn gast vervolgens met zijn wijsheid en zijn moed.
Een belangrijke regel van Franciscus (1181/1182-1225) in de omgang met andersdenkenden en andersgelovigen was onder meer de afwijzing van woordenstrijd. Armoede, dienstbaarheid, geweldloosheid, zelfs niet het wapen van het woord vormden het uitgangspunt voor zijn deelname aan de kruistocht van 1219. In dat kader ondernam hij een persoonlijke vredesmissie naar de sultan van Damiate waar hij hoffelijk werd ontvangen en spirituele gesprekken voerde.
Zowel de sultan als Franciscus voorzien een bloedige strijd om de stad Damiate. De sultan stelt een ruil voor. Als Damiate gespaard wordt kunnen de kruisvaarders zonder strijd Jeruzalem krijgen. Hoewel de militaire leiding dit aanbod wel ziet zitten, wil de pauselijke vertegenwoordiger Pelagius er niets van weten. Hij meent dat Jeruzalem nooit een cadeautje mag zijn, maar met militair geweld en vooral veel omgebrachte mohammedanen ingenomen moet worden. Franciscus is razend. Machteloos moet hij toekijken hoe een bloedbad volgt.
Hij keert terug naar Akko, de belangrijkste Christelijke vesting in Palestina. Vandaar trekt hij naar de heilige plaatsen om vooral ongelovigen te bekeren. Daar zijn er genoeg van. Niet alleen sjiieten, soennieten, alawieten en druzen, allemaal moslimbroeders die elkaar naar het leven staan, maar ook katharen en waldenzen die door de paus tot ketter zijn verklaard en tot de laatste baby vermoord dienen te worden.
Terwijl Franciscus in het Heilige Land hieraan de handen vol heeft en ook voortdurend met zijn eigen geweten in het reine moet komen, bereiken hem uit Italië onrustbarende berichten.
In de veronderstelling dat hij niet meer in leven is doen sommige invloedrijke volgelingen pogingen om zijn gelofte van armoede, hoeksteen van de orde, door nieuwe regels te verzachten. Franciscus is ontzet. Met spoed keert hij terug.
Auteur
Hans van Hartevelt (1953) werd bekend door zijn onthullende roman De verkwanseling van een kroonjuweel over de onttakeling van de bibliotheek van het Tropeninstituut. In dit nieuwste boek maakt hij gebruik van verschillende bronnen als ook juist het ontbreken daarvan om een historische roman over de laatste zeven jaar van het leven van Franciscus van Assisi te schrijven.
Langs talloze beschrijvingen van de griezelig sobere leefwijze van Franciscus, het politieke en religieuze klimaat van die tijd, historische incidenten en anekdotes ontvouwt zich het verhaal over man die streed voor liefde en geweldloosheid. Zijn leven doet denken aan grote figuren als Mahatma Gandhi, Martin Luther King en Nelson Mandela. Franciscus van Assisi blijkt moeiteloos in dit rijtje te passen.
Hans van Hartevelt – Amandelen voor Franciscus, ISBN 978-90-6265-617-2, 388 pagina’s, € 22,00. Haarlem: Uitgeverij In de Knipscheer, 2019.