Achterkleinzoon eert overgrootvader
Van plattelandsonderwijzer tot de belangrijkste vernieuwer van de Nederlandse jeugdliteratuur.
Kieviet werd geboren in Hoofddorp in de pas drooggelegde Haarlemmermeerpolder. Hij volgde een onderwijzersopleiding en begon zijn loopbaan in Lisse. Daar werd hij verliefd op Gesina, de dochter van de rijke bloembollenboer Veldhuyzen van Zanten. Johan mocht pas met haar trouwen toen hij zijn hoofdakte had behaald en hoofdonderwijzer kon worden in Etersheim, een dorpje aan de Zuiderzee bij Oosthuizen. Als onderwijzer was hij zeer succesvol, maar het echtpaar had ook tegenslagen. Viermaal kregen ze te maken met een doodgeboren kindje, pas het vijfde bleef in leven. Ook zijn schrijversloopbaan begon slecht. Zijn eerste boeken werden geweigerd. Toen ze eindelijk werden uitgegeven, werden ze nauwelijks verkocht, zelfs Dik Trom. Pas als toen Dik Trom geïllustreerd werd door Johan Braakensiek begon zijn succes.
Auteur
Ton van der Lee (1956) is schrijver, journalist, documentairemaker en scenarist. Hij deed verslag van diverse oorlogen en publiceerde zeven boeken over Afrika. In 2016 en 2017 verschenen de historische romans Jan Huygen en Een Meisje Loos. In 2019 schreef hij Lex, een boek over Lex Harding en 50 jaar Nederlandse popcultuur. Hij is een achterkleinzoon van Johan Kieviet en beschreef op zeer persoonlijke wijze het leven van deze onderwijzer en schrijver Kieviet.
In deze biografie wordt het leven van Kieviet nauwkeurig gevolgd. Daarnaast heeft de schrijver veel aandacht besteed aan de maatschappelijke omstandigheden tijdens diens leven (1858-1931). Het eerste aandachtspunt is de drooglegging van de Haarlemmermeer. Zijn ouders behoorden tot de eerste bewoners. De schrijver beschrijft hun aankomst heel plastisch: Om hen heen borrelde en walmde de bagger van de nog niet helemaal drooggelegde Haarlemmermeer.
Veel aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van het vervoer. Zo maken we mee dat Johan van de postkoets naar Haarlem gebruik maakt om boeken om te ruilen in de bibliotheek aldaar. Met Gesina, toen nog zijn verloofde, reist hij per stoomtram naar Den Haag. Als ze getrouwd zijn en Johan schoolhoofd is geworden gaan ze per beurtschip naar Oosthuizen. Het laatste stuk naar hun huis in Etersheim nemen ze een rijtuig. Verder maken we mee dat Oosthuizen een treinverbinding krijgt en dat de automobiel in het straatbeeld verschijnt. Johans broer Laurens is een van de eerste bezitters van een fiets, toen een vélocipède genoemd.
De belangrijkste informatie over Kieviet betreft natuurlijk zijn schrijversloopbaan. Na lang aandringen van zijn broer begon hij te schrijven. Na enkele weigeringen was het de Alkmaarse uitgeverij Kluitman die zijn boeken wilde uitbrengen. Het werd geen succes. Met zijn derde boek Uit het leven van Dik Trom sloeg hij een andere koers in, zowel qua stijl als inhoud. Niet langer lange, literaire zinnen, geen lange natuurbeschrijvingen, geen lijzige dialogen, maar korte krachtige zinnen en levensechte dialogen. Het meest opvallend is het ontbreken van moraal. Weg met de Brave Hendrik en Jantje van de pruimenboom. Het gaat om kwajongensstreken en veel humor. Kieviet testte zijn schrijverij door steeds hoofdstukjes voor te lezen in zijn klas. De leerlingen genoten ervan.
De figuren in de Dik Trom boeken zijn niet gebaseerd op personen uit zijn eigen woonplaats Etersheim. Ze stammen allemaal uit Hoofddorp, de plaats van zijn jeugd: veldwachter Pieter Flipsen, zijn vriendjes Jan Vos en Piet van Driel, de burgmeester en de dokter. Ze zijn heel herkenbaar beschreven. Voor Dik Trom zelf stond Dirk Buurman model, de dikke, goedmoedige kleinzoon van de molenaar.
De Dik Trom boeken werden gaandeweg een groot succes. Kieviet werd een rijk man. Toen hij schoolhoofd werd in Zaandam liet hij een huis bouwen en later in Wassenaar werd het zelfs een villa.
In het Nawoord kunnen we lezen hoe de biograaf te werk ging. Hij geeft geen opsomming van zijn bronnen. Hij vermeldt wel dat hij inzage kreeg in allerlei oude papieren. Daarbij zaten ook de aktes over de doodgeboren kinderen. Met het schrijven van dit levensverhaal wilde zijn achterkleinzoon nader komen tot de man die Dik Trom bedacht. Dat is wat hem betreft gelukt, want de band met zijn overgrootvader is veel sterker geworden.
Een prettig geschreven biografie met een interessant tijdsbeeld.
Ton van der Lee – Kieviet. Biografie van de schrijver van Dik Trom. ISBN 978-90-263-4352-0, 308 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Ambo | Anthos Uitgevers 2019.