Kindertransporten
Vlak voordat in mei 1940 de nazi’s alle grenzen dichtgooiden wist tante Truus Wijsmuller samen met anderen ruim tienduizend kinderen te redden uit de klauwen van Hitler.
Tante Truus werd ze genoemd. Dat was voor iedereen gemakkelijk. Voluit heette ze Geertruida Wijsmuller-Meijer. Haar man Joop Wijsmuller was een Amsterdamse bankier.
In 1938 kwam de Jodenvervolging in Duitsland al behoorlijk op stoom. Ook in Oostenrijk, waar Adolf Hitler op 13 maart 1938 onder gejuich en gejubel binnenreed en een ‘Groot-Duitsland’ uitriep.
In zijn kielzog arriveerde Adolf Eichmann, een onderknuppel die als fanatieke nazi en gepassioneerd Jodenjager bezig was aan een huiveringwekkende carrière.
Van 9 op 10 november van hetzelfde jaar vond de Kristallnacht plaats. Synagogen en winkels van Joden werden in brand gestoken, respectievelijk vernield. Het was een signaal dat Joods bezit en ook Joodse levens vogelvrij waren.
In Oostenrijk en met name in Wenen is al gauw sprake van grote nood onder de Joodse bevolking. De Amsterdams tante Truus Wijsmuller trekt zich het lot van met name de Joodse kinderen zeer aan. Wanneer haar het verzoek uit Engeland bereikt om moeite te doen bij een hooggeplaatste nazi, een zekere Eichmann, om Joodse kinderen via Duitsland en Nederland naar Engeland te brengen, aarzelt ze niet. Graag grijpt ze de kans een aantal kinderen te redden. De Duitsers zijn immers in het stadium dat ze eigenlijk alleen van de Joden af willen. Als ze hun geld bezit maar achterlaten in het Reich.
Begin december 1938 lukt het tante Truus om Eichmann zo gek te krijgen dat hij haar met 600 kinderen laat vertrekken. Met Britse steun komen zonder uitzondering veilig aan in Harwich.
Auteur
De Amerikaanse Meg Waite Clayton studeerde rechten, geschiedenis en psychologie. Tussen de decorstukken van de geschiedenis schreef ze, inmiddels als ervaren Amerikaanse romanschrijfster, deze historische vertelling waarin de zeventienjarige Stephan Neuman en de zestienjarige Zofie-Helene Perger hoofdrollen vervullen.
Stephan is de zoon van een steenrijke Joodse chocoladefabrikant. Zofie-Helene is de dochter van een antifascistische journaliste. Terwijl Joden en antifascisten worden opgepakt of erger, weten beide jongelui onder te duiken. Wanneer tante Truus 600 kinderen selecteert voor haar reddingsactie, lukt het Zofie-Helene, Stephan en zijn broertje Walter zich aan te sluiten bij dit kindertransport.
Hoewel de afloop bekend is, blijft het natuurlijk geweldig spannend hoe uiteindelijk de vlucht uit Wenen haar beslag krijgt.
Daarbij is het spectaculair te lezen hoe de gedecideerde, vastberaden en soms hondsbrutale, maar nooit grove tante Truus erin slaagt de nazi’s en in het bijzonder de arrogante Eichmann naar haar hand te zetten. Het vormt zonder meer één van de hoogtepunten in het verhaal.
Een ander aangrijpend moment is de beschrijving van de aankomst van de kinderen in Engeland. Wanneer de roes van de vlucht wegebt en de kinderen in pleeggezinnen worden ondergebracht komt bij hen het besef naar boven dat ze hun ouders waarschijnlijk nooit meer zullen terugzien.
Ondanks het heldhaftig optreden van tante Truus Wijsmuller en haar succes bij het redden van kinderen is het een roman van diepe droefenis. Een confrontatie met een inktzwarte tijd waarbij het optreden van tante Truus ons een lichtend voorbeeld mag zijn.
Geertruida Wijsmuller-Meyer (1896-1978) ontving van Yad Vashem de onderscheiding Rechtvaardige onder de Volkeren.
Meg Waite Clayton – De laatste trein naar vrijheid. Vertaald uit het Engels (The Last Train to London) door Karin de Haas. ISBN 978-94-027-0481-5, 480 pagina’s, € 21,99. Amsterdam: HarperCollins 2019.