Een mis over de breekbare aarde
Tweetalige verzameling gedichten in het Afrikaans over de mens en de aarde in de vorm van een klassieke mis, een mis voor het universum.
We hebben te maken met een complete liturgie van een rooms-katholieke mis, maar dan met een nieuwe aangepaste tekst, zowel in de moedertaal van Antjie Krog, het Zuid-Afrikaans, als in het Nederlands. Het is een mis in de vorm van een requiem, een mis bij de uitvaart van een overledene. De overledene is in dit geval de door de mensen verwaarloosde aarde. De hoofdstukken van dit boek worden aangeduid met de Latijnse namen van de misonderdelen, zoals Credo, Gloria, Sanctus en Dies irae. In de kerk is het onderdeel Dies irae geschrapt vanwege harde inhoud. Voor de dichteres is dit het belangrijkste onderdeel, omdat een felle klacht bevat tegen de mensheid.
Auteur
De Zuid-Afrikaanse Antjie Krog (1952) geldt al vele jaren als één van de groten van de hedendaagse literatuur. Haar naam wordt vaak genoemd in verband met de Nobelprijs voor literatuur. In 1970 verscheen haar eerste gedichtenbundel Dogter van Jefta. Daarna verschenen er nog veertien. Ze schreef ook romans en toneelstukken. In Nederland is ze onder meer bekend door optredens bij Poetry International en de nacht van de Poëzie.
Deze alternatieve mis is een verbluffend knap gedicht. Het is mooi dat het Afrikaans naast de Nederlandse vertaling staat. In die taal klinkt alles wat vriendelijker.
De begroeting van de ‘normale’ mis luidt: In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. In de tekst van Broze Aarde luidt dat: Wees gegroet in de naam van de Aarde, de liefde van de Zon en de gemeenschap van de Heilige Zuurstof. Amen. In de schuldbelijdenis gaat het over het beschadigen en vernietigen van de aarde. De begroeting wordt afgesloten met Wees ons genadig. O Allesomvattende Aarde – wees ons arme stommelingen genadig! Amen.
In het hoofdstuk Introitus en Miserere nobis wordt verwezen naar vluchtelingen op zee en naar het vele plastic in zee. In het Zuid-Afrikaans luidt dat als volgt: Ek is God! roep die gesin langs die deinende rubberboot. Ek is God! glans die plastiekbesmette see. Dit gedeelte wordt afgesloten met het Miserere nobis (erbarm u over ons). Zon, erbarm u over ons. Water, ontferm u over ons. Zuurstof, omarm ons.
Daarna volgt Hosanna: Sol, Luna, Terra (Zon, Maan, Aarde). Het is een echt loflied op de zon: O Zon, O Moederster – ruime schil van helium verbranding, de maan: O Maan, O zilverwitte Begeleider en de aarde: O Aarde, O waterplaneet, O prille Planeet uit tumultueuze begintijden.
In het Credo, de geloofsbelijdenis, blijft de dichteres heel dicht bij de oorspronkelijke tekst, maar in plaats van God, Jezus Christus en de Heilige Geest gaat het over de Almachtige Zon en, haar enige levengevende Zoon, ons aller Heer, die geboren is uit de Maagd Water. Die lijdt onder homo sapiens, wordt vervuild, vernietigd en vermoord. De Heilige Geest wordt Heilige Zuurstof genoemd.
Het slot van dit prachtige hoofdstuk verdient een compleet citaat.
Ik geloof aan de almacht van Water,
De overwinnig van de Zon,
De wederopstanding van de Planeet,
En een leven van Eeuwige Zorgzaamheid.
In de Hoofdstukken Gloria en Sanctus gaat het om een grote lofzang op de natuur met al zijn soorten planten en dieren. Dan volgt het hoofdstuk Dies Irae (= dag van Toorn), maar liefst zeven bladzijden lang krijgt de mens er van langs. Dit keer gaat het om menselijke verhoudingen. Het verwaarlozen van armen, het graaien van de rijken, de apartheid, het geweld, de corruptie en het misbruik. Het slotvers luidt als volgt:
ik kreun als degene die schuldig is
o kijk, mijn gezicht kleurt rood van schuld;
spaar de pleiteraar, O God, onze Zon, onze lieve Aarde en Heilig Water,
spaar ons.
Gelukkig zijn de twee laatste delen weer positief Agni terrae (= lammeren van de aarde) in de mis heet dat Agnes Dei, het lam Gods. Hier wordt verzoening gepredikt. Het laatste hoofdstuk heeft als titel Lux aeterna (= eeuwig licht). De mens is tot inzicht gekomen. Het eindigt met een gedicht waarin we de opbouw kunnen herkennen van Het Onze Vader. Dit gebed is gericht tot de Aarde: Onze Broze Aarde die zich onder het universum uitstrekt. Daarna volgt het slot, een zegenbede. De laatste zin luidt in het Afrikaans: Gaan heen, wordt Versorgers van die Aarde en skouer die Juk van Kostbaarheid.
Deze indrukwekkende tekst over mens en aarde is vooral geschikt om voorgedragen te worden, bijvoorbeeld bij een bijeenkomst over natuur en milieu.
Antjie Krog – Broze aarde. Vertaald uit het Afrikaans (O Brose Aarde. ’n Misorde vir die Nuwe Verbond) door Robert Dorsman en Jan van der Haar. ISBN 978-90-5759-264-5, 47 pagina’s, € 20. Amsterdam: Uitgeverij Podium 2020.