Biografie van Willem Brakman
Willem Brakman: zijn jeugd, zijn beroep als arts, zijn schrijversschap, zijn familie, zijn vrienden en zijn collega’s.
In deze biografie leren we de eigenzinnige Brakman (1922-2008) grondig kennen. Zijn jeugd in Den Haag was voor hem heel belangrijk. Hij bleef heimwee houden naar zijn geboorteplaats. Zijn moeder wilde dat hij arts zou worden. Dat werd hij ook, maar niet van harte. Pas op bijna 40-jarige leeftijd ging hij zich wijden aan zijn passie: het schrijven. Hij werd een zeer productief schrijver. Zijn oeuvre telt maar liefst 55 boeken. De romans bevatten veel autobiografische elementen. De biograaf laat vaak zien hoe de ware gebeurtenissen verwerkt zijn in de romans. Veel aandacht is er in de biografie voor zijn vriendschappen meestal met mensen uit de literaire wereld: Nol Gregoor, Simon Vestdijk, Tom van Deel en Gert-Jan Kleinrensink. Hij komt naar voren als een begenadigd schrijver, erkend door de deskundigen, maar niet doorgebroken bij het grote lezerspubliek.
Auteur
Nico Keuning (1952) is neerlandicus en biograaf. In het Haarlems Dagblad besprak hij als literatuurrecensent enkele romans van Brakman. Verder publiceerde hij in de bladen NRC Handelsblad, de Volkskrant, Vrij Nederland en HP/De Tijd. Ook schreef artikelen voor verscheidene literaire tijdschriften. Hij schreef biografieën over Johnny van Doorn, Max de Jong, Bob den Uyl en Jan Arend. Voor deze biografie van Brakman deed hij twee jaar onderzoek. Hij begon met het herlezen van het complete oeuvre, spitte ondermeer 61 archiefdozen door en sprak met familie en vrienden.
Den Haag
Wim Brakman groeide op in Den Haag. Hij had een moeilijke jeugd: gepest, niet begrepen door leerkrachten, slechte leerresultaten. Het enige vak waarin hij uitblonk was tekenen. Na de lagere school volgde hij de Mulo. In latere romans komen vele personages voor die hij met de werkelijke naam aanduidde. Het was een soort wraak. Dan volgt een tijd van kantoorbaantjes. In de oorlog, terwijl hij was ondergedoken, studeerde hij voor het HBS-diploma. Daarvoor slaagde hij met goede cijfers (allemaal tienen en één negen). Hij kreeg een studiebeurs en op aandringen van zijn moeder begon hij aan de artsenopleiding. In vijf jaar rondde hij de studie af. Hij werd huisarts in Den Haag en trouwde met zijn overbuurmeisje. Hij had weinig plezier in zijn vak. Het gezeur van de patiënten kon hij nauwelijks verdragen en zijn administratie was een ramp. Wel begon hij met schrijven, dat gaf hem energie. In Enschede kon hij bedrijfsarts worden. Dat betekende geen eigen boekhouding meer en extra tijd om te schrijven.
Vrienden
Al in Den Haag was Brakman bevriend met Nol Gregoor (rechts). Het was een vriendschap met veel conflicten, die toch levenslang in stand bleef. Nol stimuleerde het schrijven en door hem ontstond ook een vriendschap met Simon Vestdijk (links). Hij voelde zich verwant met hem: zelfde jeugd, zelfde studie, zelfde schrijfstijl. Hij werd erg geïnspireerd door Vestdijk. Ze correspondeerden en Wim bezocht Vestdijk in Doorn. Brakman werd zelfs leverancier van pillen, dat ging om antidepressiva en stimulerende middelen. De stimulancia omdat het Vestdijk niet gelukte een kind te verwekken. De middelen hielpen kennelijk, want Vestdijk werd vader. De biografie staat vol van dit soort details. Er staat zelfs een opsomming van de medicijnen met hun Latijnse namen.
Opvallend is dat Gregoor nogal eens negatief wordt beschreven, zoals over een uitstapje naar Engeland. Nol winkelde teveel en liet Wim alles betalen. Ook wordt hij beticht van een diefstal bij de weduwe van Nescio.
Autobiografische elementen
Veel gebeurtenissen uit het leven van Brakman zijn terug te vinden in zijn romans. Dat begon al in zijn eerste boek Een winterreis. Dat zijn vader verzetsdaden had gepleegd blijkt niet waar te zijn. Als hij dit in deze roman onthult wil zijn familie een proces aanspannen.
Brakman schreef ook regelmatig over zijn gezin. Opmerkingen die zijn kinderen aan tafel maakten kwamen in zijn boeken terecht. Ook zijn vrouw Moof komt vaak voor in zijn boeken, maar zij maakte zich daar niet zo druk om.
Zijn vriend Nol Gregoor vinden we ook terug in zijn romans. Desalniettemin is Brakman in hoofdzaak een schrijver van de verbeelding, een auteur die zijn eigen wereld schetst.
Persoonlijkheid
We krijgen een heel goed beeld van Brakmans karakter, de gesprekken met zijn weduwe en kinderen hebben daar zeker aan bijgedragen. Afgezien van een paar goede vrienden was Brakman een echte individualist die het liefst in zijn werkzamer zat om te schrijven.
In gezelschap bleek hij een uitstekend verteller, maar naar anderen luisteren kon hij niet, ook in zijn werk als bedrijfsarts.
Een karaktereigenschap die uitvoerig wordt besproken is dat hij vaak verliefd werd. Zijn vrouw zei daarover: Hij was verliefd op het verliefd zijn. Het is bewonderenswaardig hoe laconiek Moof omging met zijn buitenechtelijke romances, zijn dochter had daar meer moeite mee.
Veel genoemd wordt zijn humor van Brakman. Keuning kreeg tijdens zijn studie Nederlands van zijn prof te horen dat je veel om Brakman kon lachen.
Stijl
De biograaf noemt Brakman een taalvirtuoos, maar hij springt wel van de ene scene naar de andere, de lezer daardoor soms in verwarring achterlatend. Je moet zijn boeken veroveren. Brakman schrijft geen lineaire verhalen. De criticus Pieter Steinz zei daarover dat zijn leesplezier bedorven wordt door een bommentapijt van plotwendingen en associaties.
Brakman zelf zei dat hij niet schreef voor ‘kleinhoofden’, maar voor de ideale lezer. Lezers had hij weinig, zijn boeken hadden lage oplages, maar door de critici werden ze altijd besproken. Zijn werk werd ook beloond met een aantal prijzen, waaronder de P.C. Hooftprijs voor zijn gehele oeuvre.
Keuning schreef een interessante en heel prettig leesbare biografie. Het accent ligt wel op het persoonlijk leven, maar dat is toch heel functioneel omdat er zoveel parallellen zijn tussen het leven en het werk van Brakman. Dat werk was al een beetje vergeten. Hopelijk werkt deze biografie stimulerend om zijn boeken weer eens te gaan lezen. Bij mij werkte het in ieder geval wel. Ik ben begonnen mijn zeven romans van Brakman te gaan herlezen en dat bevalt heel goed.
Nico Keuning – Een ongeneeslijk heimwee. Leven en werk van Willem Brakman. ISBN 978-90-214-1934-3, 480 pagina’s, € 34,99. Amsterdam: Querido 2020.