Geert Mak – Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika. ISBN 978-90-450-2161-4, 575 pagina’s, € 24,95. Amsterdam / Antwerpen: Atlas Contact, vijfde druk 2012.
Amerika bekeken en verklaard.
Vlak voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 6 november 2012 biedt dit boek ons veel interessante en genuanceerde achtergrondinformatie over dit nog steeds machtige land. Informatie die de gebruikelijke stereotypen en de waan van de dag overstijgt.
De beroemde Amerikaanse schrijver John Steinbeck, trok in het najaar van 1960 enkele maanden zo’n 15.000 kilometer door de Verenigde Staten in een groene camper, Rocinante, vernoemd naar het paard van Don Quichot. Hij werd vergezeld door zijn hond Charley en regelmatig ook door zijn derde vrouw Elaine Anderson. Het was de tijd van de presidentsverkiezing, die John Kennedy nipt zou winnen van Richard Nixon. Onderweg zou Steinbeck veel ‘gewone Amerikanen’ hebben gesproken. Hij publiceerde later een drietal reisverslagen en in 1962 verscheen zijn boek Travels with Charley, dat ‘juichend werd ontvangen’. In het boek geeft hij een beeld van het Amerika van de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw en filosofeert daarover uitvoerig. Eind 1962 ontving Steinbeck de Nobelprijs voor de literatuur. De tocht van Steinbeck is sindsdien door verschillende personen nagevolgd, wat soms heeft geleid tot kritische beschouwingen over het waarheidsgehalte van Steinbecks weergave van de feiten en uiteraard ook over zijn interpretaties.
De bekende Nederlandse historicus Geert Mak besloot vijftig jaar Steinbecks rondreis zelf af te leggen in gezelschap van zijn echtgenote. In dit boek doet hij hiervan verslag en staat daarin uitvoerig stil bij de veranderingen in die laatste vijftig jaar. Daarvoor put hij niet alleen uit Steinbeck, maar ook uit andere bronnen (regelmatig gaat hij verder terug in de geschiedenis) en uit zijn eigen observaties. In elke bezochte plaats legt hij op een fascinerende manier verband tussen wat Steinbeck daar zag, wat hij zelf ziet en wat er in de Verenigde Staten is veranderd of aan het veranderen is. Waar is Main Street USA gebleven? Welke dromen joegen al die Amerikanen door de eeuwen na en wat is ervan terechtgekomen? Een steeds terugkerend thema is daarbij de groeiende kloof tussen arm en rijk en het onoverbrugbare verschil tussen progressief en oerconservatief. Een sterk wantrouwen tegen de centrale overheid. De afkeer van ‘Washington’ doet denken aan de afkeer van veel inwoners van de Europese Unie tegen ‘Brussel’.
En passant is Mak, in tegenstelling tot Steinbeck, nog een stukje Canada ingetrokken en hij treft daar een totaal anders ingerichte maatschappij aan. Na de Amerikaanse revolutie, die eigenlijk een burgeroorlog was, trokken een kleine 40.000 kolonisten naar de zuidelijkste strook van Canada, waar sommige stadjes werden opgebouwd als ‘pure replica’s van good old England’. Ook veel zware slaven ontsnapten naar de Europese kolonie.
Vijf jaar na de orkaan Katrina kwam Mak in New Orleans en treft er een nog steeds ontwrichte stad aan.
Dit goedgeschreven boek leert ons niet alleen veel over de Verenigde Staten en zijn geschiedenis, maar ook over Steinbeck en diens kijk op de wereld.
Tevens krijgt de lezer interessante achtergrondinformatie over verschillende vooraanstaande Amerikanen als Abraham Lincoln, Theodore Roosevelt, Franklin Delano Roosevelt, Joseph Mccarthy, Adlai Stevenson, John. F. Kennedy, Richard Nixon, Lyndon Baines Johnson, Ronald Reagan, George W. Bush, Barack Obama en vele anderen.
De kwalificatie: ‘een prachtig, meeslepend en analyserend verhaal van twee reizen’ doet onrecht aan dit boek. Het is veel meer.
Aan dit boek werd tevens ruim aandacht besteed in de boekenrubriek LeesKost van het programma PuurCultuur op MeerRadio (woensdag 31 oktober 2012).