Jos Palm – Moederkerk. De ondergang van Rooms Nederland. ISBN 978-90-254-3760-2, 269 pagina’s, € 15,99. Amsterdam: Antwerpen: Contact 2012.
Meer dan een ‘roomse’ familiegeschiedenis.
In dit boek schetst de historicus en journalist Jos Palm aan de hand van zijn eigen familiegeschiedenis, waarin hij met name focust op het levensverhaal van zijn moeder, het Rijke Roomse Leven in Nederland en de snelle afbraak daarvan vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw. Hij richt zich daarbij met name op het levensverhaal van zijn moeder.
Greetje Welsing werd in 1916 in Arnhem geboren als kind van een ‘ongewenste’ vader, een man met pedofiele neigingen. Haar moeder was het huwelijk met hem aangepraat. Toen na een jaar of vier ‘zijn ziekte’ zich opnieuw manifesteerde werd door de pastoor een scheiding tussen tafel en bed gearrangeerd en ging Greetje’s moeder met haar twee kinderen weer in het ouderlijk huis wonen, het kostershuis van de Sint-Jan. Het was een tijd van groeiend en steeds zelfbewuster katholicisme, gekenmerkt door steeds meer greep van de priesters op de gelovigen en een toenemende religieuze bemoeienis met het dagelijks leven.
In de Tweede Wereldoorlog moest de familie evacueren naar Apeldoorn, waar ze bij een boerengezin verbleven; weliswaar protestanten maar ‘aardige mensen’. Na de oorlog werd Greetje smoorverliefd op Henk, een protestantse jongen. Henk probeerde ‘voor katholiek te leren’, maar dat mislukte en het bleek een onmogelijke liefde. Uiteindelijk werd een huwelijk voor haar gearrangeerd met ‘Rooms Pietje’, een vrome winkelier in elektra en aanverwante artikelen uit Zeddam. Het echtpaar kreeg zes kinderen en Greetje werd de voorbeeldige katholieke moeder van een katholiek modelgezin.
In 1962 riep Paus Johannes XIII het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie bijeen om de kerk ‘bij de tijd te brengen’. Na afloop daarvan ontstond in Nederland een debat tussen allerlei instellingen en stromingen in de top van de kerk, met name tijdens het stormachtig verlopende Pastoraal Concilie (1966-1970) in Noordwijkerhout. Een gevolg hiervan was dat de macht van de clerus snel afbrak en dat vele ooit ‘beminde’ gelovigen in de kou kwamen te staan omdat hun geloofszekerheden en rituelen in snel tempo werden afgenomen. Ze voelden zich in de steek gelaten door hun leidslieden, de geestelijken. Waar hadden zij het eigenlijk voor gedaan? Evenals vele anderen leden vooral Piet, maar ook Greet hieraan.
Ook op de Katholieke Universiteit van Nijmegen had de geestelijkheid zijn greep verloren en weldra kwamen veel studenten, waaronder de kinderen van Greet en Piet, in de ban van Marx en Mao. Toch vond Greet zichzelf ‘terug van vroeger’ in de inzet van haar kinderen: ‘Toen was het voor de goede zaak, nu is dat helaas anders.’ Tijdelijk zochten Piet en Greet hun heil in Utrecht bij de controversiële Pater Winand Kotte, die zich in woord en daad verzette tegen het modernisme in de kerk. Later vond Piet een monseigneur in Nijmegen, die de mis ‘nog beter, nog tradioneler’ deed. Inmiddels was het weer goedgekomen met de kinderen. Na Piets dood ging Greetje zo lang het nog ging ‘gewoon’ naar de gemoderniseerde dorpskerk. Volgens de auteur was haar strengheid in de leer uiteindelijk ook geloofstrouw geweest, aan haar man en aan pater Kotte. Ze stierf op hoge leeftijd in een verzorgingstehuis voor dementerende bejaarden.
Naast zijn persoonlijke herinneringen en die van zijn broers en zusters gebruikte Palm als bron de fotoalbums, schriften, ansichten, brieven, brochures, propagandaboekjes en andere memoria die zijn moeder bewaarde. Ook bestudeerde hij het kerkarchief in Zeddam. Daarnaast las hij tal van boeken en artikelen over de Rooms-Katholieke Kerk.
Palm heeft op indrukwekkende wijze het verhaal van zijn moeder en de mensen om haar heen verweven met de geschiedenis van de Nederlandse Rooms-Katholieke kerkprovincie. Het lijkt me dan ook volkomen terecht dat dit fascinerende boek is genomineerd voor de Libris Geschiedenis 2012. Een prestatie van formaat.
Aan dit boek werd tevens ruim aandacht besteed in de boekenrubriek LeesKost van het programma PuurCultuur op MeerRadio (woensdag 28 november 2012).