Talentvol provinciaaltje werkt zich op in de kunstwereld
Aartje Vonk verruilt het gereformeerde Kampen voor het bruisende Amsterdam, waar zij als dienstbode haar intrek neemt bij Pieter Verhooft en zijn zwaar verslaafde vrouw. Als de arrogante kunstenaar haar teken- en schildertalent ontdekt verandert alles.
Sodom en Gomorra noemt haar moeder de hoofdstad. Maar de 20-jarige Aartje houdt voet bij stuk en neemt de betrekking in Amsterdam aan. Kost en inwoning in een chique woning in Zuid en 1 gulden vijftig per week salaris. Dat is drie keer zo veel als dat ze in Kampen verdient. Het is 1910 en het is armoede troef.
Als zij haar moeder vertelt dat meneer kunstenaar is, is het hek helemaal van de dam. Het zijn allemaal schobbejakken, briest ze. Profiteurs. Denken niet, doen alleen maar. Leiden een frivool bestaan. Uitzinnig, alles voor de kunst. Kroegen, drank en vrouwen. Schatje hier, schatje daar. Je vader was beslist geen uitzondering.
De zachtaardige Aartje begrijpt haar moeder die, nadat haar geliefde de benen nam, alleen voor de opvoeding van haar dochter stond. Maar toch kiest de jonge vrouw voor zichzelf. U had geen andere keuze toen dan te gaan poetsen totdat u erbij neerviel… Ik spreid mijn armen zo wijd mogelijk.
Auteur
Henriëtte de Smet (Bussum) was televisiemaker. Tegenwoordig werkt zij als tekstschrijver. Inmiddels heeft zij vijf feelgoodromans op haar naam staan. Arty is haar tweede historische roman. Eerder schreef zij Last en liefde, een verhaal gebaseerd op haar familiegeschiedenis.
Naast het huishouden zorgt Aartje voor de vrouw des huizes, de manische Philippine. Ze is zwaar verslaafd aan morfine en brengt de meeste tijd in bed door. Pieter, docent aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten, is weinig thuis. Het werk voor Aartje is dan ook niet al te zwaar; in de avonduren stort zij zich op haar kamer op haar grote passie: tekenen.
De eenzame Pieter krijgt langzaam maar zeker steeds meer oog voor Aartje, die hij steevast dienstmeid noemt. Als hij haar talent ontdekt biedt hij haar schilderles aan. Aartje is diep onder de indruk van haar leermeester. En het duurt niet lang voordat ze minnaars worden. Van schrik ontvlucht ze het huis en gaat in een andere wijk in een fourniturenwinkel werken. Maar ontlopen kan ze Pieter niet. En diep in haar hart wil ze dat ook niet: voor het eerst in haar leven is ze verliefd.
Maar misschien nog wel meer op de kunstwereld dan op Pieter. Er gaat immers een wereld voor haar open. En door de contacten van Pieter komt het zelfs zo ver dat ze mag exposeren. Haar moeder, voor wie ze haar relatie met Pieter angstvallig geheimhoudt, wil er niets over horen. Toch blijft Aartje, zodra ze weer centjes genoeg heeft, trouw de wereldreis naar Kampen maken.
Pieter wordt stinkend jaloers op zijn mooie, jonge muze, die zich inmiddels Arty heeft genoemd. Ze krijgt steeds meer afkeer van zijn obsessieve gedrag en zijn drankmisbruik. Via haar nieuwe vrienden sluit ze zich aan de bij vrouwenbeweging, iets dat haar moeder en haar ex-geliefde allerminst kunnen waarderen. Maar Arty gaat ervoor en haalt tijdens een demonstratie onbedoeld de krant. Zelfs de dominee in Kampen, die het nieuws ter ore is gekomen, spreekt er schande van. Het kost haar uiteindelijk haar baan. Als ze ook nog eens ten onrechte wordt beschuldigd van brandstichting is er maar één oplossing…
Het verhaal, een combinatie van fictie en feiten, beslaat slechts drie jaar uit het leven van Aartje Vonk. Maar dat is genoeg om een helder beeld te krijgen van de positie van vrouwen in het begin van de vorige eeuw. Door haar vlotte pen en de nodige humor laat De Smet de lezer Arty al snel in het hart sluiten: een dappere jonge vrouw vol idealen, die zich op haar manier verzet tegen de door mannen gedomineerde wereld. Aartje uit Kampen zou zo maar echt hebben kunnen bestaan.
Henriëtte de Smet – Arty. Kunstenaar Dienstbode Minnares. ISBN 978-90-8305-663-0, 236 pagina’s, € 18,95. Oudendijk: Iskander Uitgevers 2020.