Rusland met mobieltjes
Twaalf korte verhalen met veelal het oneindige platteland als wonderschone, maar ook als zompige habitat van de Russische ziel.
Roechsjona laat niet met zich sollen. Ze heeft in Moskou gestudeerd en doceerde aan de universiteit van Choedzjand. In een provinciestadje werd ze verkracht door iemand die later de plaatselijke burgemeester bleek te zijn. Roechsjona stak haar belager dood. Met zes steken. Daarna gaf ze zichzelf aan. Ze wist dat ze toch wel zou worden gedeporteerd. Ze heeft een zwarte blik en is moslima. Bij de ondervraging vroeg de agent: ‘Had je het niet in der minne kunnen schikken?’ Roeschsjona vertrouwt op de Allerhoogste.
De dood is niet een vervelend misverstand. Iedereen is bang voor de dood, maar de dood is onvermijdelijk, natuurlijk en niet door de mens uitgevonden. Roechsjona beschouwt de dood als het belangrijkste dat de mens in zich meedraagt. Wie de dood niet met zich draagt beschouwt zij als een leeg omhulsel. Het zijn snoepwikkels, holle mensen zonder ziel.
In de nieuwe tijd lijken de snoepwikkels het voor het zeggen te hebben.
Roechsjona zit in afwachting van haar vonnis in een cel. De eigengereide Ksenia brengt haar een bezoek. Ze valt op haar knieën en probeert Roechsjona te omarmen. Deze berispt haar: ‘Ksenia Nikolajevna, we zitten niet in een roman van Dostojewski, sta nou op. Kom overeind, heeft u gedronken of zo?’
Vervolgens onderricht de gevangene haar bezoekster in een stijl die doet denken aan de lessen die Socrates aan zijn leerlingen gaf in het zicht van de gifbeker. Evenals Sokrates legt Roechsjona uit waarom ze niet bang is. Ze kent immers de waarheid.
Deze parafrases staan in Steen, papier en schaar, een wat langer verhaal uit de bundel De wereld is niet stuk te krijgen.
Auteur
Maxim Osipov (1963) is schrijver en cardioloog. Hij won in Rusland verscheidene literaire prijzen. Van zijn hand verschenen eerder verhalenbundels die veel aandacht kregen.
Veel verhalen spelen zich af op het Russische platteland. De lezer moet zich soms bedwingen te beseffen dat hij niet de pen van Anton Tsjechov volgt, maar die van onze tijdgenoot Maxim Osipov. Het gebruik van mobieltjes in de verhalen doet bij gelegenheid opschrikken uit de Negentiende Eeuw. Dit zijn gebeurtenissen van de 21ste eeuw.
Dat is niet altijd nodig. Zoals in het spannende verhaal van een dokter die Russische emigranten begeleidt bij hun reis naar Amerika en in zonderlinge situaties verzeild raakt. Of het geval van een Russische vrouw die op zoek gaat naar haar halfzuster in Berlijn. Een halfzuster die een wrange vrucht van de Russische bezetting blijkt te zijn.
Vaak is de ondertoon van de vertellingen bitter-ironisch. Zwarte humor die louterend werkt, voorziet regelmatig in sprankelende levenswijsheid.
Echter, ook wanhopige platvloersheid wordt raak geschilderd. Wanneer een arts tijdens een tussenstop van een trein wordt geconfronteerd met een medereiziger die lijdt aan een ernstig alcoholdelirium, roept hij de conductrice er bij. ‘Kalm aan, meneer’, zegt de conductrice, ‘waar is hij gebleven?‘ ‘Hij is uitgestapt’. ‘Waarom is hij de trein uit? Hij had een kaartje tot Petrozavodsk!’ Ze begint te schreeuwen.
‘Hij heeft de plee volgescheten en er een heel pak kranten ingepropt! Alsof er niet genoeg wc-papier was!’ Wat heeft die plee ermee te maken? Ze moet hulp bieden, zonder dat hysterische gedoe. Inmiddels ziet de arts door zijn coupéraampje dat de alcoholicus door enkele politieagenten in elkaar wordt geslagen. Als de trein vertrekt, zegt een reisgenoot: ‘Die smerissen zijn ervoor ingehuurd.’ ‘Maar waarom gaan die dan zo vreselijk te keer?’ ‘Voor de lol. Ik zeg je toch, smerissen, Dit zijn geen mensen.’ De arts verzucht: ‘De mens verlossen van zijn naaste – is dat niet de zin van de vooruitgang?’
Twaalf zinderende verhalen voor wie van een hoge literaire duikplank houdt.
Maxim Osipov – De wereld is niet stuk te krijgen. Vertaald uit het Russisch door Yolanda Bloemen en Seijo Epema. ISBN 978-90-282-2309-7, 380 pagina’s, € 25,00. Amsterdam: Van Oorschot 2021.