Soldaat in de eerste dagen van mei 1940
Ooggetuige doet adembenemend verslag.
Als Hendrik van Heerde begin mei 1940 dienstplichtig soldaat is doet hij administratief werk bij de Staf van het Tweede Bataljon van het 19e Regiment Infanterie op de Grebbeberg. Dat onderdeel was het reserve-bataljon van de IVe Divisie en had haar stellingen onder andere langs de spoorlijn bij Rhenen. Uitgerekend dát gebied waar het Nederlandse leger met man en macht strijd levert om niet in handen te vallen van de Duitsers. Lang duurde die verbeten oorlog niet. Maar voor de bijna negenhonderd Nederlandse strijders lijken die van bloed en tranen doordrenkte meidagen een eeuwigheid te duren. De soldaten strijden tegen de Duitse bezetters en ze strijden tegen de dood. In beide gevallen verliezen zij. Nederland geeft zich over. De ruim 400 soldaten die de hel van de Grebbeberg overleven worden door de bezetter op de trein gezet naar Duitsland, naar een kamp in de buurt van Berlijn.
Hendrik van Heerde noteerde in een boekje wat hij allemaal meemaakte, zowel op de Grebbeberg en als in gevangenschap. Hij vertelt over vrienden en vijanden, die vaak op gruwelijke wijze de dood vonden. Hij vertelt ook, opmerkelijk nuchter, over zijn tijd als krijgsgevangene. De Duitsers vonden de Nederlandse soldaten ‘modelgevangenen’ en gunden hen regelmatig extra’s: ‘Geen kwade kerels,’ concludeert hij dan ook over zijn bewakers. ‘We moeten ons in heel wat omstandigheden behelpen, maar als men ons men ons helpen kan, laat men dat niet na.’ Van Heerde zat maar kort in het kamp. Na een paar weken werden hij en zijn kameraden alweer op de trein naar huis gezet. Van Heerde zou de herinneringen aan de zware strijd op de Grebbeberg levenslang bij zich dragen.
Auteur
Hendrik van Heerde (1905 – 1968)* was journalist en hoofdredacteur van het Kamper Nieuwsblad. Hij schreef onder het pseudoniem Havanha een serie van tien boekjes in dialect Garriet Jan en Annegien. Meteen nadat Van Heerde thuiskwam, dus kort na de meidagen van 1940, begon hij zijn herinneringen op te schrijven. Zo verscheen heet van de naald, in het najaar van 1940, zijn boek Tusschen vuur en ijzer, gebaseerd op zijn eigen dagboekaantekeningen. Het boek beleefde tijdens de oorlog al vele herdrukken. Van Heerdes boek komt nu, 81 jaar later, in een eigentijdse versie uit onder de titel De slag om de Grebbeberg, verslag van een ooggetuige.
Van Heerdes dochter Erna (74) vertelde bij verschijning van het boek dat haar vader na de oorlog nooit meer over zijn ervaringen gesproken had. Hij was wel van plan, vertelde zij, na zijn pensionering ooit eens een volwassen boek te schrijven. Over die dagen in mei? We zullen het nooit weten. Hij overleed voor hij de pen ter hand had kunnen nemen.
Dit boek is een heel uitzonderlijk oorlogsboek. Dat komt vooral omdat het niet, zoals de meeste oorlogsboeken, pas ná de oorlog is geschreven. De schrijver kon in de eerste meidagen uiteraard geen enkel idee hebben van wat Nederland tijdens de bezetting nog voor gruwelijks te wachten stond. De Slag om de Grebbeberg duurde drie dagen, van 11 tot en met 13 mei 1940. In die dagen vonden 420 Nederlandse en 250 Duitse soldaten de dood en er vielen honderden gewonden. Van Heerde schrijft daarover zelf: ‘Uit de hel van de Grebbeberg ben ik tot leven teruggekeerd.’
Deze krijgsgeschiedenis vol helden en emoties is een onmisbaar boek voor wie weten wil hoe de Tweede Wereldoorlog in Nederland begon. Dit is geschiedenis op zijn best, authentiek en zonder sensatie.
Hendrik van Heerde – De slag om de Grebbeberg. Verslag van een ooggetuige. ISBN 978-90-8975-763-0, 216 pagina’s, €17,50. Meppel: Just Publishers 2021.
- Van Hendrik van Eerde was slechts een trouwfoto beschikbaar.