De natuur als tegenmacht
Als de mens bomen wil vernietigen komt de natuur zelf in verzet.
Met De boom hebben we met een uniek en heel afwijkend boek te maken. Wie denkt dat het gaat om een roman waarin een boeiend verhaal zich ontwikkelt heeft het mis. Van één verhaal is geen sprake. Het is meer een grote verzameling van verhaaltjes met ontelbaar veel personages. Dat geldt althans voor vier van de zeven hoofdstukken. Twee hoofdstukken bestaan louter uit poëzie en er is ook nog een hoofdstuk, genaamd Symposium, dat bestaat uit een aantal toespraken van beroemdheden uit het verleden zoals Theophrastus, Hildegard van Bingen en Chico Mendes. Er is dus geen eenheid van verhaal of vorm. De thematiek is wel gelijk.
Volgens de uitgever hebben we te maken met een ecologische ideeënman. Hoe gaat de mens om met de natuur? De natuur wordt door de mens vernietigd en dat moet voorkomen worden. De schrijver laat absurde dingen gebeuren waarin de natuur in beweging komt en zich verzet. De belangrijkste gebeurtenis is dat in Maastricht ineens een enorme, exotisch boom vanuit het asfalt oprijst en het verkeer verspert. Tegelijkertijd is in Palermo een boom verdwenen. Er rest slechts een gat. Men komt erachter dat de boom zich verplaatst heeft naar Maastricht. Het is een gebeurtenis die over de hele wereld aandacht krijgt.
Auteur
Govert Derix (1962) is een Nederlandse ondernemer, filosoof en schrijver. Hij studeerde filosofie en psychologie. Derex werd bekend door het managementboek The Vision Web. In 2004 publiceerde hij het boek Ayahuasca – een kritiek van de pschedelisch rede. Het gaat over de wondelijke werking van het psychedelische middel ayahuasca. Ook in De Boom besteedt hij aandacht aan dit middel. Andere boeken zijn: In de beginne, Sterrenmoord en Mensheid een brief aan jou. De afgelopen vijf jaar heeft hij geschreven aan De boom.
Behalve over bomen gaat het ook over dieren en vlees. In het tweede hoofdstuk staat een serie korte verhaaltjes over mensen die allemaal iets te maken hebben met vlees. Meestal doen ze afstand ven vlees, maar alle verhaaltjes eindigen met een zelfmoord zonder dat het motief duidelijk wordt. De betrokken persoon gooit zich voor de trein. Een heel vreemd hoofdstuk. Er begint ook een beweging die het vleeseten wil stoppen. In Limburg bestaat de leus noeits mier vleis. In Palermo weet Manfredo, de dieren-jezus, de slagers zo ver te krijgen dat ze hun slagersmessen aan de wilgen hangen. De verhalen over vlees zijn gruwelijk maar soms ook geestig. Zo is er een gesprek tussen regeringsleiders die ongerust zijn over de ondergang van de vleesindustrie. Enkele uitspraken: Vlees is de basis van onze beschaving. De instorting van het vleeswezen: de hamburgerlobby, de slachthuisjongens, de antibioticacowboys, de pluimveebonzen, de kangaroekillers en vele anderen die goud verdienden met vlees. In de beginne was er vlees, onze cultuur zonder vlees is niet denkbaar. Sterker is de stroming anti-vlees. Bomen verspreiden een vreselijke lucht. Vleesetende mensen braken alles uit. Men spreekt van een vleesziekte. Deze heeft enorme gevolgen. Het internationale vleeswezen begon te wankelen en de beurskoersen van de grote vlees- en veevoederconcerns gingen onderuit.
Natuurlijk gaat het in dit boek ook veel over de boom. Het lijkt erop dat de boom onderschat is: hij kan niet bewegen, denken, of praten. Zij die positief denken over bomen ontdekken dat bomen meer kunnen dan we denken. Anderen ontdekken dat ook en voelen zich bedreigd. De bomen komen in verzet en bedreigen de mensheid. President Stout van de Verenigde Staten wil alle bomen vernietigen. Hij geeft het voorbeeld door zelf een boom om te zagen. Volgens hem is er geen mooiere muziek dan de klank van een motorzaag. Stout zette de zaag tegen de stam: een confetti van houtsnippers vloog de omstanders om de oren. De war of trees was een feit. Bomen beschouwen ze als een bedreigende levensvorm. Alle drieduizend miljard bomen van de aarde moeten vernietigd worden. Gelukkig is ook hier weer sprake van humor. De manier waarop de schrijver de autoriteiten beschrijft is heel geestig. Dat geldt voor de president van de VS, maar ook voor de minister-presidenten van Nederland en Italië. Ze wisselen van plaats. Zo komt de Italiaan Bertini terecht in het Haagse Torentje met uitzicht op de Hofvijver en de Nederlander Zeepmans (wat een naam!) in Rome.
Een weldadige afwisseling in het boek is de beschrijving van het eiland Ma Island. De inwoners leven in een eenheid met de natuur. Ma Island is een wereld op zich, een beperkte biotoop die kan blijven bestaan doordat mensen verstandig omgaan met de beperkte bronnen. Men leeft van vis, vruchten en knollen en van bittere en zoete sappen die bereid worden uit de bast van bomen die men met waardigheid behandelt.
Govert Derix heeft met het schrijven van dit boek een indrukwekkende prestatie verricht die zeker respect verdient. Echter de omvang en het gebrek aan een boeiende plot maken het voor de gemiddelde lezer minder aantrekkelijk. Het is typisch zo’n boek dat je af en toe pakt. We hebben duidelijk te maken met literatuur, zeker als we naar de stijl kijken. Een voorbeeld is het hoofdstuk dat uit poëzie bestaat. Heel prettig is ook de humor die de zware thematiek wat lichtvoetiger maakt. Grappig en een beetje brutaal is het noemen van de Maastrichtse boekhandel in de herbestemde Dominicanenkerk, die hier de mooiste boekhandel ter wereld wordt genoemd. Een leuke reclame.
Een indrukwekkend betoog voor natuurbehoud.
Govert Derix – De boom. ISBN 978-94-9224-147-4, 629 pagina’s, € 23,95. Utrecht: Uitgeverij Magonia 2021.