Een cultuurgeschiedenis van de hemel
Wat komt er na de dood?
Eén van de meest dringende vragen in het leven van de mens is: Is er een leven na de dood? Wie de hoop heeft het antwoord deze vraag in dit boek aan te treffen heeft het mis. Hierna is een zeer uitgebreide inventarisatie van ideeën over het hiernamaals uit de antieke godsdiensten, het jodendom, het christendom, de islam, het hindoeïsme, het boeddhisme en het postchristelijke spiritualisme. Het is heel veel, je dreigt te verdrinken in de overvloed aan verschillende opvattingen. De lezer moet geen afsluitende conclusie verwachten. Het dan ook onmogelijk hier alle verschillende opvattingen over het hierna te bespreken. We beperken ons tot enkele opmerkelijke voorbeelden.
Auteur
Catharine Wolff is therapeut en auteur. Ze heeft veel geschreven over religie en onze verbondenheid ermee, resulterend in onder andere Not Less Than Everything, Catholic Writers on Heroes of Conscience. Ze is voormalig directeur van het centrum voor gemeenschapsonderwijs aan de Santa Clara University (The Jesuit University in Silicon Valley) en is getrouwd met de auteur Tobias Wolff.
De schrijfster ziet religie is een fundamentele levensbehoefte. Tijdens een groot deel van de menselijke geschiedenis hebben mensen betekenis gevonden in het geloof van God, verweven met de hoop op een uiteindelijke vereniging met de godheid. In dit boek streeft ze ernaar te laten zien dat religies al zo’n 5000 jaar een bloeiend bestaan leiden waarin altijd plaats was voor het geloof in een godheid en het hiernamaals. Daarom besteedt ze ook aandacht aan de antieke godsdiensten.
Al heel vroeg werd er al een onderscheid gemaakt tussen hel en hemel. Een voorbeeld zien we in de godsdienst van de Perzen, het zoroastrisme. De godheid velde een oordeel over de zielen. Mensen die voor het kwaad hadden gekozen gingen naar het gebied van verschrikking en duisternis, voor de goeden was er het koninkrijk van eeuwige vreugde en licht. In veel religies is er sprake van een onderwereld en wordt het sommige mensen toegestaan om geliefde doden te bezoeken in het dodenrijk. Voorbeelden vinden we bijvoorbeeld in de Griekse mythen. Odysseus ontmoet zijn moeder Antikleia en Orpheus was zo verdrietig over zijn gestorven bruid Eurydice dat het door de goden goed gevonden werd haar terug te halen uit de onderwereld. Helaas, dat mislukte door zijn menselijke twijfel.
In de hoofdstukken die gewijd zijn aan de denkbeelden van het Jodendom over het hiernamaals treffen we verschillende opvattingen aan. In het Oude Testament staan heel weinig verwijzingen naar een hiernamaals. In Genesis 5 staat het verhaal van Henoch die op de leeftijd van 365 jaar door God werd weggenomen (in de Statenvertaling: Henoch wandelde met God en hij was niet meer). Iets dergelijks gebeurt met de profeet Elia. In 2 Koningen 2:11 wordt verteld dat Elia in een wagen van vuur in een stormwind opsteeg naar de hemel. In het boek Daniël staat de eerste expliciete verwijzing naar een opstanding als doorgang naar het hiernamaals. Naast de Bijbel is er de Talmoed die spreekt over een volgend leven. De lichamen van rechtvaardigen zullen worden hersteld. In de Joodse mystiek was het Maimonides die sprak over de opstanding en het messiaanse tijdperk. Het gaat niet om een hemel, maar een nieuw Jeruzalem.
Een zeer uitgebreid hoofdstuk handelt over het christendom en de daarin geldende opvattingen over het hierna. De schrijfster wijst in de eerste plaats enkele Bijbelteksten aan, bijvoorbeeld Mattheus 25. Voor onrechtvaardigen is er een eeuwige bestraffing en voor de rechtvaardigen het eeuwige leven. Vele kerkvaders en theologen hebben hun mening gegeven over het leven na de dood.
Augustinus schreef De stad van God. Daarin zegt hij dat de christelijke gemeenschap zal wonen in een vernieuwde hemel, hun ‘bederfelijke lichamen’ zullen door een ‘wonderbaarlijke verandering’ onsterfelijk worden. Tegenover de Rooms-Katholieke Kerk, die het had over boetedoening, aflaten en vagevuur stelde Luther dat er voor iedere christen die oprecht berouw heeft een volkomen vergeving is. Luther leerde dat de ziel òf naar de hel òf naar de hemel zou gaan. Het lichaam zou slapen totdat lichaam en ziel bij het laatste oordeel zouden worden herenigd. De hemel zou een gemeenschap van zaligen zijn, waarin je je geslacht zou behouden, maar niet je rang of beroep.
Sommige mystici hadden visioenen van de hemel en konden die beschrijven. De Zweedse geleerde en mysticus Swedenborg beschreef op gedetailleerde wijze de hemel die hij verschillende keren in een trance had gezien. Volgens hem is de hemel een voortzetting en vervulling van het aardse leven. Over het huwelijk zegt hij: Ware aardse huwelijken houden in het hiernamaals stand. Wie ongehuwd is en dat wenst te blijven, wordt aan de zijkant van de hemel in quarantaine geplaatst om niet de sfeer van de gehuwde liefde te besmetten.
Ook de Islam wordt uitvoerig besproken. Het hiernamaals is van groot belang. Het aardse leven is slechts een proefperiode. De Koran staat vol levendige voorstellingen van de paradijstuin. Een belangrijke rol is er voor Jezus die als een belangrijke profeet wordt beschouwd. In de eindtijd zal Jezus, en niet Mohammed, naar de aarde terugkeren. Passages uit de Koran geven aan dat Jezus niet aan het kruis is gestorven, maar Allah heeft hem juist tot zich opgeheven.
CatherineWolff heeft een buitengewoon interessant en uitgebreid boek geschreven over het hiernamaals. De schrijfster beschrijft de verschillende godsdiensten en spiritistische stromingen zeer objectief. Het is een naslagboek voor gelovigen en niet gelovigen met veel informatie over godsdiensten en geloofstradities. Het boek bevat inderdaad geen concrete antwoorden op de vraag wat er komt na de dood. De schrijfster eindigt met haar persoonlijke, christelijke opvatting: Ik geloof dat de opstanding en het koninkrijk van God de ultieme uitdrukking van de hoop op het eeuwige leven zijn.
Catherine Wolff – Hierna. Een cultuurgeschiedenis van de hemel. Vertaald uit het Engels (Beyond. How humankind thinks about heaven) door Kees de Wildt. ISBN 978-90-435-3659-2, 320 pagina’s, € 27,99. Utrecht: KokBoekencentrum 2021.