Gegijzeld door de kunst
Wie bepaalt wat mooi is?
Acteur en regisseur Erhan Aksoy heeft zich net geïnstalleerd voor een avond rustig schrijven aan een nieuw toneelstuk als zijn bel gaat. Ontstemd doet hij open, vast van plan de ongenode bezoeker snel de deur te wijzen. Tot zijn verbazing staat er een onbekende aan de deur met een bos anjers. De man, Ender, blijkt een groot bewonderaar van Aksoy te zijn, hij vertelt hem dat hij diens stuk De droefheid der dingen inmiddels 157 keer gezien heeft. Aksoy noodt hem binnen om wat te drinken. Als deze man zó geboeid is door zijn werk, kan hij hem misschien vertellen waaróm dat is. Misschien kan hij dan méér succes halen, want zijn theater kan altijd meer publiek gebruiken. Hij vraagt Ender wát hem zo boeit en dringt erop aan dat de man ál zijn suggesties voor verbeteringen op tafel legt, hij zal hem er dankbaar om zijn.
Na wat beleefde weigeringen komt Ender toch met een aantal punten. Hier en daar een andere intonatie, en hij zou de pauze moeten schrappen die het publiek uit de sfeer van zijn stuk trekt. Ender vindt dat hij namens het volk spreekt, het kunstminnende publiek. Maar als Erhan zijn suggesties opvolgt reageert het publiek ontevreden en krijgt hij prompt woorden met de man die tijdens de pauze eten en drinken verkoopt: wil Erhan hem soms brodeloos maken, terwijl hij een heel gezin moet voeden? Vervuld van twijfel gaat Erhan een avond wat drinken, hij moet tot rust en bezinning komen. Hij vraagt zich af voor wíe hij theater maakt: voor het publiek of voor zichzelf en moet hij zichzelf ontrouw worden? In de nachtclub waar hij terecht komt wacht hem een onaangename verrassing die hem zelfs in de cel brengt. Het leven van de acteur wordt steeds afschuwelijker. Er draaien steeds meer mensen om hem heen, als wurgslangen die het voorzien hebben op zijn leven en zijn theater. En Ender, zijn bewonderaar, ontpopt zich tot een van de slangen.
Auteur
Şaban Ol (1962) is acteur en regisseur. Geboren in Turkije emigreerde hij op zijn zestiende naar Nederland. Daar volgde hij onder andere een regieopleiding. In 2000 richtte hij Theater RAST op. Dat is tegenwoordig het huisgezelschap van Podium Mozaïek in Amsterdam-West. Naast zijn werk als regisseur schrijft en vertaalt Ol toneelteksten en hij publiceerde een aantal dichtbundels in het Turks. Dit is zijn debuutroman.
De laatste voorstelling is een fascinerend boek. Het is het drama van iemand die zich aan de kunst wil wijden en die de kans niet krijgt zijn kunst zuiver te houden. Ontwikkelaars azen op zijn gebouw, houden hem kapitalen voor. Maar Erhan zoekt geen rijkdom in geld, maar rijkdom aan kunst. De kapitaalkrachtigen besluiten hem daarvoor te straffen ten bate van eigen gewin.
Het boek is een aanklacht tegen het repressieve maatschappelijke klimaat in Turkije en de geringe ruimte die het land biedt aan kunstenaars die afwijkende artistieke ontwikkelingen presenteren.
De opbouw van het verhaal vertoont een steeds grotere dreiging: je ziet het zware onweer aankomen en vreest de eerste klappen: als Erhan zich nu maar tijdig uit de voeten kan maken!
Sterke roman, mooie opbouw, een debuut dat naar meer smaakt.
Şaban Ol – De laatste voorstelling, vertaald uit het Turks door Erhan Gürer, ISBN 9-789-083-210-89-6, 159 pagina’s, €21,99, Amsterdam: Uitgeverij Jurgen Maas 2023.