De wereld van Breitners beroemde modellen
De kimonomeisjes.
Mede door de Breitnertentoonstelling in het Singer Laren is er een hernieuwde belangstelling voor Breitner. Een gunstig tijdstip om een boek over zijn modellen te publiceren. Rijksmuseumconservator Jenny Reynaerts is een liefhebber van het schilderij Meisje in kimono. Zij vroeg zich af: wie is dit meisje eigenlijk, dat met haar blik en houding de bezoekers weet te betoveren? Jenny Reynaerts besloot zich te verdiepen in het leven van Geesje en Anna en ook hun zussen Niesje en Aafje. Zij deed jarenlang onderzoek. Dankzij contacten met familieleden wist ze veel gegevens boven tafel te krijgen. Breitner gaf de zussen Kwak een gezicht, maar dankzij dit boek krijgen ze een identiteit. Het boek gaat niet alleen over hun rol als schildersmodel, maar de schrijfster reconstrueerde hun hele leven en tevens wordt aandacht besteed aan de tijd waarin zij leefden en de landen waarheen zij vertrokken: Geesje, Niesje en Aafke naar Zuid-Afrika en Anna naar Noord-Amerika.
Auteur
Jenny Reynaerts is senior conservator in het Rijksmuseum. Daar leidt zij het project ‘Vrouwen van het Rijksmuseum’. In 2019 verscheen haar boek Spiegel van de werkelijkheid. 19de-eeuwse schilderkunst in Nederland. Dit boek resulteerde in twee tentoonstellingen waarvan Reynaerts gastcurator was.
De identiteit van Geesje Kwak werd ontdekt door Arthur van Schendel toen hij bezig was met een biografie over Breitner. Hij maakte contact met de weduwe van Breitner Marie Jordan, die de naam bekend maakte van Geesje. Toen de weduwe Breitner overleed ging alles wat ze nog had van haar man naar het Rijksmuseum. Het ging om 2000 schilderijen, schetsboeken, foto’s en agenda’s. Later werd ontdekt dat ook Geesjes oudere zus Anna voor Breitner had geposeerd. Tot 1961 wist niemand hoe Geesje er in werkelijkheid had uitgezien. In dat jaar ontdekte men een koffer vol foto’s gemaakt door Breitner, waar ook foto’s van Geesje tussen zten. Geesje werd vooral bekend door de dertien kimonoschilderijen. Ze wordt wel zijn muze genoemd: zonder Geesje geen Breitner.
Jenny Reynaerts schrijft niet uitsluitend over Geesje en haar zusjes als schildersmodel. Het modellenwerk was slechts een bijverdienste. Waarschijnlijk waren zij dienstmeisjes. Geesje heeft ook model gestaan voor het schilderij Dam bij avond. De schrijfster heeft veel onderzoek gedaan naar het leven van de meisjes Kwak. Het gezin leefde eerst in Zaandam en verhuisde naar Amsterdam, waar ze vele malen verhuisden. Reynaerts heeft dat allemaal geprobeerd te achterhalen. Zij raadpleegde daarvoor alle beschikbare archieven.
Wat tijdens Breitners leven nog taboe was wordt nu openlijk besproken. Hij leed enige tijd aan syfilis. Breitner gebruikte zelf nooit de term syfilis, meer sprak over een ‘zware ziekte’. Als beste remedie gaf zijn arts het advies om te trouwen en monogaam te blijven. Breitner zelf was bang om blind te worden. Dat zou het einde betekenen van zijn schildersloopbaan. Hij trouwde met Marie Jordan, zus van een van zijn modellen. Ook de zusjes Kwak leden aan syfilis. Anna werd drie maal voor deze ziekte behandeld in het ziekenhuis. De vraag is of zij actief was als prostituee of dat ze de ziekte had opgelopen via Breitner.
In juli 1895 vertrekt Geesje met haar jongere zusje Niesje naar Zuid-Afrika. In de Hollandse gemeenschap van de boerenstaat Transvaal was een groot gebrek aan dienstboden. In het hoofdstuk over deze periode kan de schrijfster niets met zekerheid vertellen. De namen van de meisjes waren nergens te vinden. Wel is bekend dat ze de zusjes poseerden voor een portret van de beroemde fotograaf Joseph Munro. Geesje stierf in 1899 in het volkshospitaal van Pretoria aan tuberculose. Ook Anna is in 1907 geëmigreerd. Zij koos voor Amerikaanse Californië.
In 1901 was er een grote overzichtstentoonstelling van het werk van Breitner. In de tentoonstelling waren 218 schilderijen en aquarellen. Bij deze tentoonstelling in Arti en Amiciae waren maar liefst zeven ‘meisjes in kimono’ te zien. Op de tentoonstelling in het Singermuseum van dit jaar hingen helaas maar drie kimonoschilderijen.
Het boek is indrukwekkend, niet alleen qua inhoud, maar ook door de vele illustraties.
Jenny Reynaerts – Geesje en Anna. ISBN 978-94-620-8852-8, 200 pagina’s, € 25. Amsterdam: Rijksmuseum 2024.