A.F.Th. van der Heijden – Uitverkoren. ISBN 978-90-234-8691-6, 175 pagina’s, € 17,90. Amsterdam: De Bezige Bij 2014.
Een novelle over Tonio en zes interviews
In 2011 verscheen Van der Heijdens requiemroman Tonio, geschreven over zijn verongelukte zoon. Van deze roman verschenen 175.000 exemplaren en het 632 bladzijden tellende boek werd bekroond met de Libris Literatuurprijs en de NS Publieksprijs. Van der Heijden schreef het als een vorm van rouwverwerking en als eerbetoon aan Tonio. De uitgever betitelt Uitverkoren als een ‘noodzakelijk zusterboek’ bij Tonio. Of het echt een noodzakelijk boek is dat nog iets toevoegt, is maar de vraag.
De novelle Uitverkoren was een al bestaande tekst. Uit deze novelle is de roman Tonio voortgekomen. De novelle bevat dan ook weinig nieuws. Toch staan er een paar opmerkelijke dingen in. Van der Heijden schrijft bijvoorbeeld over het begrip ‘rouwverwerking’. In de maatschappij wordt verwacht dat de rouwenden na verloop van tijd weer opkrabbelen. Adri en zijn vrouw Mirjam willen niets verwerken: we wilden niet dat het gemis, de pijn, de rouw ‘verwerkt’ werden. Met het schrijven over Tonio zoekt A.F.Th. het verdriet juist op. Het leidt tot een verhevigde pijn, die ik meen hem verschuldigd te zijn.
Sinds 23 mei 2010 behoort A.F.Th. tot het gezelschap van ouders die weet hebben van wat het is een kind te verliezen. Dan volgt de wat mij betreft bijzarre titelverklaring van deze novelle. De duivel fluistert hem in:’Doe er je voordeel mee, je bent schrijver of niet’. Hij is een uitverkorene die de opdracht heeft iets te doen met zijn ervaringen. Waarschijnlijk is het ’t Noodlot aan wie hij dit te danken heeft. Mocht blijken dat een christelijke God mij Tonio’s dood heeft aangedaan, dan stel ik voor Hem voortaan uit te beelden, niet als een goedertieren baarddrager, maar ale een valse hond met rabiës.
Na de novelle volgen de interviews. De auteur laat dit gedeelte voorafgaan door de titel: Verhandelingen over het pantonionisme. Deze laatste term komt al voor in Tonio. Hij bedoelt ermee dat herinneringen aan Tonio niet verdrongen kunnen worden, omdat Tonio nog overal aanwezig is. Het zijn allemaal schriftelijke interviews. A.F.Th. wilde geen mensen opzoeken of ontvangen. Het eerste interview werd gehouden ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag. Het vraaggesprek gaat over zijn schrijverschap. Uitvoerig wordt ingegaan, op de AKO-prijs van 1991. Zijn roman Advocaat van de hanen werd tot zijn verbazing niet genomineerd. Uitvoerig wordt in dit interview aandacht besteed aan zijn conflict met Arnon Grunberg. Zijdelings komt een enkele maal Tonio aan de orde. Daarom is het wat vreemd dat dit interview in dit boek is opgenomen.
De andere interviews gaan allemaal over Van der Heijdens rouwproces en het tot stand komen van het boek Tonio. Het zijn verhelderende interviews. Heel vaak is er sprake van goede vragen. Er wordt precies gevraagd wat je als lezer nog wilde weten. Vooral het interview van Arjan Peters blinkt uit door originele vragen. Eén voorbeeld: Op het polititiebureau merk je de schaal met roomboterkoekjes op, een selectie die bij de banketbakker ‘gemêleerd’ heette. Hoe kan het vermogen om bijna wellustig te registreren intact blijven? In het zeer uitvoerige antwoord stelt A.F.Th. dat de schaal is vermeld omdat hij zo opdringerig stond te geuren, net zo lang tot de roomboterlucht iets ranzigs kreeg: de ongemakkelijke geur van de dood.
Na de interviews volgt nog het dankwoord dat A.F.Th. uitsprak bij de aanvaarding van de P.C. Hooftprijs 30 mei 2013. De rede heeft als titel Verschaming. Een nieuw woord dat zich wat moeilijk uit laat leggen. Over alle herinneringen hangt de grauwsluier van de Dood. Alles wat ik ooit ondernam, leidde immers, tot het grote ongeluk dat ik met al mijn uitsloverij niet heb kunnen tegenhouden.
Uitverkoren is met name bedoeld voor lezers van Tonio, die meer informatie willen over het schrijfproces van dit boek en over hoe het nu gaat met Adri en Mirjam.