Pauline Broekema – Het Boschhuis, kroniek van een familie. ISBN 978-90-295-8897-3, 471 pagina’s, € 19,95. Amsterdam: De Arbeiderspers 2014.
Het bijzondere familieverhaal van de auteur.
Op de kaft van het boek staat een portret van een meisje. Het is de 9-jarige Joke, die later de moeder zou worden van schrijfster en NOS-verslaggeefster Pauline Broekema. Toen haar moeder aan Alzheimer overleed speet het Broekema dat zij haar niet vaker naar het verleden had gevraagd. Tenslotte had ze altijd gehoord dat ze uit een ‘bijzondere familie’ kwam. Ze besloot daarom het familieverleden zelf te gaan ontrafelen. Daaruit ontstond ‘Het Boschhuis’.
Het schrijven van dit boek moet een immens karwei zijn geweest. Broekema leefde zich voor haar onderzoek in in het leven van een jong meisje, haar overgrootmoeder Jannetje, dat opgroeit op een boerderij aan de Zuiderzee. Ze trouwt met een veel oudere tabaksplanter en vertrekt naar Sumatra. Daar ontdekt ze al spoedig dat haar man een relatie had met een njai, een inlandse vrouw bij wie hij ook een zoon heeft. Jannetje verveelt zich in Indië, ze zoekt werk in huis, maar merkt dat de bediendes het niet verdragen als de nonja besar hen komt helpen. Het zijn allemaal simpele dingen. Maar je moet heel goed thuis zijn in het Nederlands-Indië uit die tijd om daarover inlevend te kunnen schrijven. En de auteur slaagt daar geweldig in.
Dit is dan nog maar het ‘Indië-deel’. Maar alleen al daarvoor las en studeerde Broekema uitputtend. In archieven. notities, handleidingen, ordonnanties, maar ook in romans uit die tijd. Ik snoof Daum op, Couperus, Breton de Nijs, Fabricius, Van Maurik, al die schrijvers die zó beeldend en vol liefde over ‘ons Indië’ geschreven hebben dat je al lezend, thuis op de bank, de tropenzon fel voelt branden. In een interview zegt Broekema dat lezen over Indië een eyeopener was. Ze had toen pas begrepen waar haar interesse voor dat deel van de wereld vandaan kwam. Ze schrijft alsof ze er woonde.
Terug in Nederland wordt Jannetje na elf jaar huwelijk weduwe. Ze heeft vier kinderen. Van een tweede huwelijk komt het niet. Zoon Juul verbiedt het haar. En ze gehoorzaamt.
‘Boek 2’ – Broekema deelt zelf haar boek niet zo in, maar het laat zich wel zo lezen – gaat over Juul en Jane, de grootouders van Pauline Broekema. Alweer geen doorsnee-mensen. Ze voeden naast hun eigen vier kinderen veel pleegkinderen op, zijn opvangadres voor mensen in nood. Juul is de vaste helpende hand en innige vriend van de onpraktische wereldverbeteraar Kees Boeke. Jane staat voor iedereen klaar, maar krijgt eigenlijk van haar echtgenoot niet zozeer de aandacht waaraan ze behoefte heeft. Want Juul heeft het zo druk met het helpen van anderen, dat zijn eigen gezin erbij inschiet.
En dan begint de Tweede Wereldoorlog en hun zoon Pieter gaat het verzet in. Vanaf dat moment draait het (‘derde’) boek om Pieter ter Beek.
Pieters noodlot tekent zich van meet af aan af. Hij waagt, wint, waagt weer, wint weer en loopt tenslotte toch in de Duitse val om er nooit meer uit te geraken. Om Pieter heen spelen de geschiedenissen van andere verzetshelden en van mensen die in de bange dagen op kleine schaal helden werden.
Pauline Broekema (1954) is al jaren journalist en verslaggever van het NOS-Journaal. Ze is gespecialiseerd in geschiedenis en dan vooral de Tweede Wereldoorlog. Ze schreef onder meer een boek over de Groninger slager en streektaalschrijver Benjamin Broekema (geen familie) die werd opgepakt en naar Auschwitz vervoerd, waar hij werd vermoord. In 2013 hield Pauline Broekema de 4 mei-lezing.
Bij het NOS-Journaal heeft Broekema een heel eigen geluid: haar stem en toon zijn wat ingehouden, haar verhalen zijn opgebouwd uit korte, klare zinnen. Zoals ze spreekt, zo schrijft ze. Helder. Herkenbaar van toon. In ‘Het Boschhuis’ herleeft elk familielid voor de ogen van de lezer en is getekend in ‘eigen kleren’.
Een schitterend, rijk gedocumenteerd boek. Ontroerend, dramatisch, soms wat weemoedig, op zijn tijd droog humoristisch, dán beeldend, dán bijna journalistiek de feiten noterend zoals de auteur ze ziet. Niets dan lof.
Een meeslepend boek om te lezen en vaak te herlezen. Zeer warm aanbevolen.
Dit boek is tevens op woensdag 10 september 2014 besproken in het programma Puur Cultuur op MeerRadio. Het geluidsbestand staat hieronder.