Hugo Röling – De rechter die geen ontzag had. Bert Röling en het Tokiotribunaal. ISBN 978-90-284-2596-5, 384 pagina’s, € 29,95, Amsterdam: Wereldbibliotheek 2014.
Hugo Röling, zoon van ‘Tokio-rechter’ Bert Röling, analyseert diens Tokio-tijd.
In 1946 willen elf landen die in de Tweede Wereldoorlog hebben gevochten tegen Japan, dat land en zijn leiders berechten. De jonge jurist Bert Röling krijgt van de Nederlandse regering het verzoek naar Tokio te gaan om de vaderlandse stem te laten horen. Rechter Bert Röling vindt het een geweldig avontuur. Hij wuift vrouw en vijf kinderen uit en vertrekt.
Zijn vrouw Lies had ook graag mee gewild. Zij voelt zich als gedwongen huismus en moeder in Utrecht niet op haar plaats. Zeker niet nu haar man een vreemd, avontuurlijk leven leidt en te maken krijgt met allerlei luxe, verleidingen en vrouwelijk schoon. Vooral dat laatste heeft Lies leren vrezen.
Bert en Lies schrijven elkaar wekelijks brieven. Daarnaast houdt Röling een dagboek bij waarin hij alle twijfels die hem gedurende de lange rechtsgang bekruipen, van zich af tracht te schrijven en te analyseren. De meeste van al deze geschriften zijn bewaard gebleven en dienden als basis voor dit boek.
Hugo Röling (1945) is de jongste zoon van Bert en Lies. Toen zijn vader in 1946 naar Tokio vertrok, had hij nog geen band met hem kunnen opbouwen.
Uitgerekend híj is als historicus aan de gang gegaan met zijn beide ouders. Hij schrijft over Bert als rechter, als echtgenoot en als vader en voert hem in die volgorde op als Röling, Berry en vader. Drie ‘verschillende mannen’ in drie verschillende rollen en bijbehorende emoties.
Dit boek kwam één dag eerder uit dan De offers van Kees van Beijnum (zie https://www.leeskost.nl/?p=4129). Van Beijnum schrijft over de rechter ‘Rem Brink’, een geromantiseerde uitvoering van Bert Röling. Dat neemt Hugo Röling hem bijzonder kwalijk. Hugo gaf Van Beijnum namelijk inzage in de dagboeken van zijn vader in de veronderstelling dat deze daaruit het script zou schrijven voor een film over de rechter.
Van Beijnum zag daarvan af. Maar de figuur van Bert Röling boeide hem zó, dat hij hem als model gebruikte voor de rechter in zijn eigen boek. Rem Brink is daarmee wel en niet Bert Röling, Van Beijnum gaf hem al schrijvend een eigen leven, een minnares en romantiseerde hem.
‘Onfatsoenlijk’, vindt Hugo Röling dit, die zelf bezig was met een biografie van zijn vader. Hij voelde zich bestolen van diens geschiedenis. En daarom zette hij met behulp van zijn uitgever alles op alles om vóór Van Beijnum uit te komen.
Het is natuurlijk voorstelbaar dat Röling gepikeerd is dat Van Beijnum er ‘met zijn vader vandoor is gegaan’. Maar wie de beide boeken leest, zal ontdekken dat dát nogal meevalt. Terugkijkend is De offers een roman die hooguit gebaseerd is op een bestaande figuur. Niet meer maar ook zeker niet minder.
Voor De rechter die geen ontzag had wil ik een nieuwe term introduceren, dit is een hybride boek, een ‘boek van alles’. Het is een biografie van Bert Röling en zijn voorouders. Het is ook een autobiografie (auteur en zoon Hugo haalt veel jeugdherinneringen op, mede ontleend aan verhalen van broers en zusters). Het is ook een psychologische terugblik op het turbulente huwelijk van zijn ouders als minnaars en als ouders. En last but not least is het een rijk gedocumenteerde, zorgvuldige en breedvoerige analyse van het Tokio Tribunaal zoals rechter Röling dat ervoer in zijn strijd om de oorlogswetgeving.
Daarmee heeft Hugo Röling een interessant en belangrijk historisch stuk werk geleverd en tevens een fraaie familiegeschiedenis geschreven over de tijd voor, tijdens en vlak na de oorlog. Ook geschiedenis, maar van huiselijker orde.
Ik snap niet dat Hugo Röling zich zo afzet tegen het boek van Kees van Beijnum. De offers is een schitterend boek. De rechter die geen ontzag had is dat ook. Beide schrijvers verdienen grote waardering.
Lees beide boeken. Het is alsof je een film kijkt waarvan je het boek gelezen hebt of andersom. Herkenning voert een stoelendans uit met een (verzonnen?) waarheid. Wat de een mist, brengt de ander. Tel de twee verhalen op en creëer een eigen rechter Röling.
Buitengewoon boeiend.