Henning Mankell – Drijfzand. Vertaald uit het Zweeds (Kvicksand) door Ceciel Verheij. ISBN 978-90-445-3483-2, 369 pagina’s, € 22,95. Breda: De Geus 2015.
Mankell hoort dat hij kanker heeft. Hij wil niet doelloos zijn dood afwachten, maar wandelt door de geschiedenis van zijn leven.
Geen klap komt zo hard aan als de mededeling dat je ongeneeslijk ziek bent. Althans, zo ervoer Henning Mankell de diagnose: u heeft longkanker met een uitzaaiing naar de nekwervel. Ongeneeslijk? Misschien. Misschien ook niet: ‘We gaan behandelen’.
Nadat het bericht ‘geland’ is en Mankell de behandeling aangaat, ontdekt hij dat hij, meer dan voorheen, naar vroeger kijkt. Naar zijn jeugd, zijn jongelingsjaren, naar alles wat hem in zijn leven geraakt heeft. Hij besluit al die facetten uit zijn leven aan het papier toe te vertrouwen.
Tijdens de reis door zijn leven neemt Mankell de lezer mee op verre vreemde wegen. Hij beschrijft kunstwerken die hem hebben geraakt en vertelt waarom ze hem raakten. Hij kijkt terug op zijn veelvuldige contacten met de straatkinderen in Maputo, haalt herinneringen op aan zijn leven in verschillende landen in Afrika waar leven en dood elkaar zoveel zichtbaarder nabij zijn dan in de Westerse wereld. Hij springt terug in verre eeuwen en hij kijkt heel ver vooruit naar de toekomst als het klimaat veranderd zal zijn en de mens zal zijn verdwenen. Van de verzengende zon naar de ijstijd, als het erfgoed van generaties voorgoed is verbrand of onder ijs bedolven.
De auteur creëert op deze manier een prachtige patchworkdeken van kleine en grote verhalen. Verhalen die samen zijn leven uitmaken.
Al schrijvend hervond Mankell de levensvreugde die, na de diagnose, met hem dreigde weg te zakken in het drijfzand. Hij legt uit: Dit is wat ik heb doorgemaakt en heb ervaren. Het verhaal mist een einde. Het gaat verder. (….) Er is geen dodelijke afloop maar ik ben ook niet genezen verklaard. Ik zit er middenin.
De Zweedse schrijver Henning Mankell (1948) behoeft amper toelichting. Er gingen meer dan 40 miljoen van zijn boeken over de toonbank, zijn werk is in 40 talen vertaald. Vooral de reeks – en tv-serie – over inspecteur Wallander is vermaard. Mankell is ook regisseur en theatermaker in Mozambique. Hij staat bekend om zijn politiek en maatschappelijk activisme.
Drijfzand is geen boek over dood en ellende. Het gaat over wat het is om mens te zijn. En dan in dit geval: de mens Mankell, die ook schrijft over de mannen en vrouwen die hij nooit heeft ontmoet, maar graag gesproken zou hebben. Zoals Thomas Clarkson (1789), de man die streed tegen de slavenhandel of Terentius Nero en zijn vrouw (hij draagt zijn boek aan hen op), het bakkersechtpaar dat in 79 na Christus werd bedolven door de gloeiend hete lava van de vulkaan Vesuvius. Hun portretten zijn te zien op een fresco in Pompeï.
Mankell maakt keuzes. Uiteraard. Hij stelt de lezer voor aan mensen die híj belangrijk vindt. En daarbij, bijna terloops, laat hij de lezer meedenken over dood en eeuwigheid. Zelf gelooft hij niet in een leven na de dood, maar hij respecteert mensen die dat wel doen. Toch ziet ook hij een eeuwigheid. Een die evenzeer troost kan bieden. In mijn eerste boek, dat in 1973 verscheen, staat een zinnetje waarin ik stel dat een mens in de zee kan spugen en daarmee deel wordt van iets eeuwigs. Zo denk ik er nu, veertig jaar later, nog over.
Drijfzand is een ‘koester-boek’. Een boek waarin je als lezer her en der briefjes wilt plakken, omdat hoofdstukken erom smeken herlezen te worden. Omdat er veel filosofische waarheden in staan, herken-momenten.
Geen ’typische Mankell’ , maar omdat Mankell terugkijkt op zijn eigen leven misschien juist wel de enige echte Mankell.
Een waardevol boek.