Geert Mak – De brug. ISBN 978-90-450-2953-5, 157 pagina’s, € 16,99. Amsterdam: Atlas Contact 2015.
Verhalen verteld op de Galatabrug die in Istanbul Azië met Europa verbindt.
In 2005 en 2006 bivakkeerde historicus en schrijver Geert Mak telkens een week op de Galatabrug. Hij sprak met de verkopers die hun waren voor weinig geld aan de man brachten. Geen van hen, van de zolenman tot de boekverkoper en van de theeschenker tot de parfumventer, verdiende het zout in de pap. Alleen de zakkenrollers hadden een goed bestaan.
Maar al die neringdoenden hadden wel rijke verhalen. En ze deelden daar graag van uit. Op die manier verbond Mak de geschiedenis van het arme heden met de geschiedenis van het rijke verleden: toen Turkije nog het Ottomaanse Rijk werd genoemd en veel bewoners in weelde waren gedompeld. Hoe had het allemaal kunnen gebeuren? Welke rol speelde bijvoorbeeld de godsdienst daarbij, hadden de oorlogen invloed en zou Turkije opbloeien na de toetreding tot de Europese Unie, een gebeuren waarnaar in 2006 iedereen nog verwachtingsvol uitzag?
Geert Mak (1946) studeerde staatsrecht en rechtssociologie. Hoewel hij geen opleiding tot historicus heeft gevolgd, werd hij twee keer uitgeroepen tot Historicus van het Jaar. Hij debuteerde in 1992 en brak door in 1996 met Hoe God verdween uit Jorwerd. LeesKost besprak eerder zijn Reizen zonder John, zie https://www.leeskost.nl/?p=1765).
De verhalen uit 2005 en 2006 resulteerden in 2007 tot het boekje De brug als Boekenweekgeschenk en werd in een recordoplage van 890.000 exemplaren gedrukt. Het was een verkorte versie van het boek dat wij hier bespreken. Verkort: is er in dit boek dan nauwelijks nieuws onder de zon?
Zo zit het niet. De auteur ging nog een aantal keren terug naar Istanbul, voor het laatst in 2012. Hij bezocht de verhalenvertellers ‘van toen’, hun leven was veranderd. De stad heeft er inmiddels een paar miljoen inwoners bij, de luxe-handel bloeit, toeristen hebben Istanbul ontdekt als mondaine vakantiestad waar het goed shoppen is. Maar, ontdekte Mak, ook zijn er veel meer ‘gesloten vrouwen’ (met sluier) dan tien jaar geleden, bij zijn eerste bezoeken: het gevolg van Erdohans bewind.
Nog een opmerkelijke kwestie. Toen Mak zijn eerste De brug schreef werd er redelijk open gediscussieerd over de Armeense genocide. De moord op de historicus Hrant Dink in januari 2007 zette die zaak echter abrupt op scherp.
En merkwaardig gevolg dáár weer van: het Boekenweekgeschenk zou, omdat het over Istanbul ging, ook in een kleine Turkse editie verschijnen. Maar Mak bezigde het woord ‘volkerenmoord’ en geen uitgever durfde zijn vingers te branden en die term af te drukken. Ook sultan Mehmet II, als ‘legendarische wreedaard’ omschreven, mocht in 2007 plotseling niet meer zo worden genoemd. Mak werd daarover bij de OVSE zelfs vermaand door de Turkse ambassadeur in Parijs.
Ideologisch waait er in het Istanbul van De brug van vóór 2007 (toen Mak immers zijn verhalen schreef) een heel andere wind – veel opener – dan in De brug van 2015. Mak laat haarscherp de verschillen zien. Het leven van de handelaren op de brug is veranderd is en de moderne tijd heeft veel Turken juist terúg in het verleden geschopt.
Maar, zo eindigt Geert Mak filosofisch: op de brug gaat alles gewoon door (….) het leven houdt zijn loop zoals Allah het wil.
Een interessant en betoverend boek. Verrukkelijk om te lezen.