Tom-Jan Meeus – Haagse invloeden. Hoe de Nederlandse politiek werkt. ISBN 978-90-468-2033-9, 191 pagina’s, € 18,99. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2015.
Op wie moet je letten om Den Haag te begrijpen? In dit boekje probeert Tom-Jan Meeus (1961), politiek columnist van NRC Handelsblad, deze vraag te beantwoorden. Hij laat zien hoe het werkelijk toegaat binnen de PVV, hoe de AIVD functioneert, hoe spindoctors het nieuws sturen, welke lobbyisten er toe doen en welke ambtenaren er aan de touwtjes trekken en zich met langetermijnplanning van toekomstig kabinetsbeleid bezig houden. Daarnaast wijst hij op de groeiende overeenkomst tussen politiek en reclame en filosofeert hij over een nieuw politiek bestel.
Sekteachtige omgeving
Geert Wilders houdt enerzijds zijn fractie in een ijzeren greep, anderzijds lukt het hem niet om het iedereen naar de zin te maken en met kadaverdiscipline maak je niet natuurlijk alleen maar vrienden. Dat resulteert niet alleen in verschillende afsplitsingen, maar ook in veelvuldig uit de school klappen. Het is voor Meeus dan ook niet moeilijk om een hoofdstuk met saillante feiten over de PVV te vullen. Intern blijkt er wel degelijk behoefte aan een traditionele partijorganisatie – met vrijwilligers, professionele ondersteuning en kanalen om kritiek te uiten. Ook verschillende afdelingen hebben deze wens geuit. De PVV is een verklaard tegenstander van subsidies, maar profiteert er zelf ook van.
De auteur doet een boekje open over spanningen tussen Wilders en zijn partijideoloog Martin Bosma, sniert over het gezeur van Dion Graus over het ontbreken van lamellen in zijn werkkamer, maakt zich vrolijk om het feit dat Fleur Agema dacht dat Wallonië een provincie van Vlaanderen is. Hij schetst het ‘minder, minder’ Marokkanen-drama van binnenuit. Ook het gezwalk van Wilders naar links op sociaaleconomisch gebied, waar veel andere PVV-politici grote moeite mee hebben, wordt besproken.
Ex-PVV’er Van Klaveren noemt de PVV een sekteachtige omgeving. Die concludeert: ‘de PVV is er voor Wilders, maar Wilders is er niet voor de PVV’. In feite is de PVV verworden tot één grote LPF-achtige toestand, iets wat Wilders juist wilde voorkomen door van de PVV een eenmansdictatuur te maken.
Meeus noemt Wilders een zwakke politiek leider, die ‘met zijn eenmanspartij een effectief mechanisme heeft gevonden om dit onvermogen te maskeren. Terwijl intussen zijn politieke houding – het eigen gelijk als onwrikbaar feit – door steeds meer politici wordt gekopieerd.’
Minipolitiek
De schrijver ziet een toename van de minipolitiek: het verschijnsel dat partijen zo min mogelijk van ‘hun eigen verhaal’ willen inleveren. Liever een zuiver standpunt voor de eigen achterban dan een prestatie voor de hele bevolking: eigen opinie eerst. Zo kun je alles versimpelen. En passant vindt hij het Nederlandse polderen van werkgevers en werknemers, waar veel politici op zijn uitgekeken, zo slecht nog niet.
Lobbyen
Veel oud-bewindslieden en andere oud-politici hebben als lobbyist nog steeds invloed in Den Haag. André Rouvoet speelde met informateur Wouter Bos een belangrijke rol bij het laten varen van de bezwaren van Diederik Samson tegen de marktwerking in de zorg tijdens de formatie van het huidige kabinet. Simon van der Haak, lobbyist voor Essent op het Binnenhof, was vrijwilliger in de verkiezingscampagne van Samson.
De oud-politici vormen tegenwoordig een minderheid. Meeuws laat ons kennismaken met de ‘moderne’ lobbyisten Peter van Keulen en Niek-Jan van Kesteren. Volgens Van Keulen: ‘De ware kunst van het lobbyen is onder alle omstandigheden beletten dat je cliënten openlijk in conflict komen met een kabinet. Een goede lobbyist wil dat altijd voor zijn. Hij zorgt dat hij weet wat in de Haagse worstfabriek uit de machines komt en kan mogelijke economische schade voor cliënten zodoende tijdig tegengaan. Als een kabinetsformatie begint heeft een goede lobbyist zijn werk allang gedaan.
Topambtenaren
De topambtenaar Paul Huijts werkt vooral binnenskamers. Zijn invloed moet echter niet worden onderschat. Datzelfde geldt voor de voormalige topambtenaar Peter van Lieshout, lid van de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid), die ooit als door de LPF-minister Eduard Bomhoff tijdens een kennismakingsgesprek van zeven minuten (!) werd ontslagen. Van Lieshout denkt na over een ‘nieuw model’ op het gebied van arbeidsrelaties, waarin naast bestaande economische belangen vooral vernieuwers een stem krijgen.
Greep op de media
Politici proberen hun greep op de media te vergroten, onder meer door spindoctors, zoals Henri Kruithof, die zelf coute-que-coute uit de krant wilde blijven, jarenlang voor de VVD was. Moderne woordvoerders horen journalisten uit en journalisten nemen naïeve Kamerleden in het ootje, zoals John Leerdam (die net deed of hij zich in de verzonnen zaak-Jablabla had verdiept) en Ineke van Gent (die serieus inging op de bewering dat Richard Nixon de campagne van Obama kwam versterken). Het regeerakkoord van 2012 werd Pauw en Witteman gepresenteerd. De onpartijdige stijl van Ferry Mingelen sterft uit Twitter genereert nieuwe invloed.
Woerden
Woerden schijnt de meest gemiddelde gemeente van Nederland te zijn en de verkiezingsuitslag van één stembureau kwam in 2010 vrijwel exact overeen met de landelijke. Toch blijkt men in Woerden bezig met heel andere politieke zaken dan in Den Haag.
Oplossing?
Volgens de auteur moet iemand de vicieuze cirkel doorbreken. Hij pleit voor opheffing van partijen als de PvdA en het CDA. Die zouden kunnen opgaan in een links en een christelijk blok. Verder heeft het bestel behoefte aan meer democratie, bijvoorbeeld door de introductie van een kiesdrempel en het terugdringen van de actuele politieke rol van de Eerste Kamer.
Hij merkt op dat de taal van de ondernemer tegenwoordig ook de taal is die politici onderling hanteren. Mark Rutte zegt niet dat hij ‘naar het ministerie’ gaat, maar naar ‘de zaak’.
‘Op het moment dat Den Haag nog zware debatten voerde over …. hervormingen en miljardenbezuinigingen, dachten politiek angehauchte ondernemers buiten het Binnenhof al na over manieren om de effecten van die bezuinigingen af te zwakken én eraan te verdienen.
Volgens politicoloog Philip van Praag kunnen mensen met weinig politieke interesse tegenwoordig door hun gebruik van de sociale media en commerciële doelgroepzenders alle politieke berichten omzeilen. ‘Zo ontstaat een opdeling tussen politiek geïnteresseerden, vaak voortreffelijk op de hoogte, en politiek ongeïnteresseerden, steeds vaker onwetend van Haags nieuws. Een perfecte liberale uitkomst: gun het individu de vrijheid de democratie te negeren.’
Meeuws ziet een nieuwe tweedeling ontstaan, nu op basis van IQ. ‘Hoogopgeleiden blijken alleen nog kinderen te krijgen met andere hoogopgeleiden. Laagopgeleiden met vooral laagopgeleiden. Gevolg: een vooraf bepaalde plek aan de maatschappelijke onderkant voor een groot deel van de bevolking. De plaats van iemands wieg bepaalt voortaan weer zijn kansen. Het verschil tussen hogere en lagere sociale milieus is vastgeroest geraakt, met dank aan de liberale overwinning.’
Hij constateert dat D66 van links naar liberaal is getransformeerd en dat er steeds weer gelukszoekers rechts van de VVD opduiken.
Hij vindt het schaamteloos dat Kamerleden vissen naar deelname aan een politiek forum op een groot publieksevenement. ‘Dan kan hij/zij zijn hele gezin gratis meenemen – kleine 150 euro per ticket – en hoeft hij dit niet op te geven aan het register (met aangenomen geschenken; AK), want het is werk.
Hij ergert zich aan het feit dat het ‘normaal’ is dat overheden een verplicht zwijgen met burgers afspreken als ze hun conflict schikken. Een klaagster (#pgbalarm) kreeg uiteindelijk uitbetaald, maar er werd wel met haar contractueel vastgelegd dat ze op Twitter zou schrijven: ‘Probleem tot onze tevredenheid opgelost! #pgbalarm.’
Een slothoofdstuk wordt aan de AIVD gewijd. Nadat ik het had gelezen wist ik overigens niet meer waar het eigenlijk over ging.
Conclusie
Een zeer diverse bundel waar een groot aantal wetenswaardigheden zijn opgeschreven. Ik mis echter de rode lijn. De hoofdstukken over de PVV en de AIVD zijn Fremdkörper en de ‘oplossingen’ (Hebben we dan échte problemen? Nederlanders behoren tot de meest tevreden mensen op deze aardkloot) zijn volstrekt niet realistisch. Ik had meer verwacht van deze gelauwerde auteur.
Een ingekorte versie van deze recensie staat in Bestuursforum 39, december 2015, pp. 22-23.
Dit boek is op woensdag 3 december 2015 besproken in het programma Puur Cultuur van MeerRadio. Het geluidsbestand staat hieronder.