Jan Brokken
– De Kozakkentuin. ISBN 978-90-450-3017-3, 349 pagina’s, €21,99. Amsterdam: Atlas Contact 2015.
Historische roman over een mannenvriendschap.
Het is 1849, het jaar van de cholera. De 17-jarige Alexander Jegorovitsj Von Wrangel is door zijn oom Vladimir gevraagd om mee te gaan kijken naar de executie van 15 gevangenen. Eén van hen is een man van tegen de 30, de schrijver Fjodor Michaïlovitsj Dostojevski. Hij is gekleed in een wit doodshemd, staat klaar voor het vuurpeloton. Op dat moment komt een boodschapper melden dat de tsaar gratie heeft verleend. Dostojevski wordt tot 4 jaar dwangarbeid in Siberië veroordeeld en moet daarna dienen als ‘soldaat voor het leven’. De jonge Von Wrangel gaat studeren, wordt officier van Justitie en kiest voor een standplaats in Siberië. Daar ontmoet hij in Omsk Dostojevski weer als ‘soldaat in ballingschap’, even eenzaam als hij, hakend naar een vriendschap die zijn leven zou kunnen verwarmen. De overeenkomst en de ontroering wederzijds vormen een levenslange band.
Het is een lange aanloop, maar als een vriendschap diep gaat is het goed te weten waarop hij stoelt. De twee mannen discussiëren, bekennen elkaar hun verliefdheden, eten en drinken samen, hebben diep respect voor elkaar en delen een vertrouwelijkheid die verder gaat dan in menig huwelijksleven. Omdat Dostojevski als gewoon soldaat in grote armoede leeft, huurt Alexander een zomerhuis, een datsja, met een grote groenten- en bloementuin. Dostojewski (door Alexander beurtelings Fjodor, F.M. of Dostojevksi genoemd) – Brokken noteert verklarend bij de noten: Russen tutoyeren alleen God en hun familieleden (….). Slechts enkele malen worden F.M. en A.J. familiair en schakelen over op ‘je’. – komt bij Von Wrangel wonen. Het huis droeg de naam De Kozakkentuin. In die jaren, tijdens dat samenwonen, werken ze samen, praten ze samen en legt Dostojevski de basis voor verschillende van zijn romans of delen ervan.
Jan Brokken (1949) heeft jaren als journalist gewerkt. Daarna stapte hij volledig over op het schrijven van romans, reisverhalen en literaire non-fictie (zie bijvoorbeeld https://www.leeskost.nl/?p=2114). In zijn historische romans laat hij de ‘grote geschiedenis’ herleven, aan de hand van een ‘kleine geschiedenis’ en de wereld waarin dat verhaal zich afspeelt. Hij oogst veel lof voor deze empathische werkwijze. Zijn werk is in elf talen vertaald.
De twee vrienden lijden allebei aan hopeloze liefdes voor vrouwen die al getrouwd, verloofd of anderszins gebonden zijn. Dat zorgt voor treurige brieven en gesprekken, uitgebreide beschrijvingen van ‘hoe betoverend iemand is’, terwijl de luisteraar zich afvraagt wat zijn vriend in de dame ziet. Groot leed, nooit een happy end. Maar in die 19e eeuw, toen liefdesleed bijna tot een kunst verheven was, hoefde dat ook niet altijd. Want als Alexander op een avond ronduit aan Dostojevski vraagt wát hem nu zo aantrekt in de begeerde Maria Dmitrijevna, hoeft F.M. nauwelijks na te denken over het antwoord. ‘Het onbekende.’(….) ‘Maar u kent haar toch?’, vraagt Alexander. Nee, hij kent veel aspecten van haar, maar nog veel meer niet. En dan komt het: ‘Hopen is soms een heftiger ervaring dan het ervaren zelf’. Zo schept de schrijver zijn gedroomde geliefde.
Niet heel Dostojevski’s leven wordt belicht, alleen deze belangrijke vriendschap. Alexander Von Wrangel huwt en dat drijft de vrienden in elk geval tijdelijk uit elkaar. Maar het verhaal van de twee gezworenen, altijd zoekend naar de waarheid, de schone schijn analyserend, maakt van dit boek een scherp gelijkend portret van de schrijver die wereldwijde faam geniet. Die iedereen wil leren kennen.
Jan Brokken kruipt al schrijvend in de huid van Alexander Von Wrangel. Als hij schrijft, kijkt de lezer mee door zijn opmerkzame ogen.
Een schitterend boek, om bedachtzaam te lezen.