Marianne Janssen – Anna’s oorlog. ISBN 978-90-8975-441-7, 272 pagina’s. € 18,95. Meppel: Just Publishers.
Dochter richt zich op na seksueel misbruik en verbale mishandeling door haar eigen moeder.
Het boek valt direct met de deur in huis. Op de telefonische aankondiging van de dood van haar moeder reageert hoofdpersoon Anna: ‘Zo, is mevrouw dood? Nou, mooi. Opgeruimd staat netjes!’. Een keiharde reactie. Maar naarmate je verder leest krijg je daar op zijn minst begrip voor.
Anna is het middelste van drie zusjes in een ‘gewoon’ Haags gezin van net na de oorlog. Ze was dol op haar vader, maar kon niet van haar moeder houden, een aanstellerige vrouw en hypochonder, en dat was wederzijds. Na haar geboorte kreeg haar moeder tbc en ging Anna uit logeren bij een tante. Ze kwam thuis toen ze acht maanden oud was, een bolronde goedlachse peuter, die wegkroop voor ‘die vreemde mevrouw’, haar moeder, die haar dat zeer kwalijk nam: Een monster had ze gebaard. Het is nooit meer goed gekomen.
Vanaf dat moment werd Anna gekleineerd en uitgescholden. Haar moeder liet haar duidelijk merken dat ze deze dochter lelijk vond. Ze noemde haar een mongool. Maar Anna liet zich niet kennen: ‘U hebt een zultkop. Een stinkende zultkop.’
Toen ze een jaar of acht, negen was besloot Anna af te haken. ‘Dit mens was geen mams. Het was een vreemde. Een griezelige, onaangename vreemde. En ze zou haar voortaan ook aanspreken als een vreemde. Welgemanierd, beleefd, zodat er niets op aan te merken viel: keurig, als ‘mevrouw’. En daar bleef het bij.’
Distantie was het wapen van de kleine Anna. Diezelfde distantie hielp haar bij het ondergaan van de beledigingen en het misbruik. Diezelfde distantie is de kracht van dit boek.
De journaliste Marianne Janssen (1947) was jarenlang werkzaam bij De Telegraaf, onder meer als columnist en onderwijsredacteur. Ze is nu eindredacteur van museum MOTI in Breda en vaste recensente bij www.leeskost.nl. Ze publiceerde eerder een boek met columns en enkele novellen.
Bijna klinisch beschrijft de auteur in deze autobiografische roman in prettig leesbare, korte hoofdstukken hoe ze door haar moeder, een stiekeme alcoholiste, verbaal en fysiek werd mishandeld. Ze werd één keer bijna gewurgd. En ze moest haar moeder ‘helpen’ met wassen en afdrogen, ook van onderen. Het wassen werd wat later uitgebreid met het insmeren van de blote huid van haar moeder, waarbij ze ook ‘naar binnen’ moest gaan: ‘Mevrouw voelde daar aan als een glibberige kwal’. Het ‘rotwijf’ ging steeds verder en begon op een gegeven moment Anna te ‘verwennen’. Als ze niet meewerkte werd ze voor straf over haar hele blote lijf met een stugge haarborstel geborsteld en met de steel misbruikt. Anna zette haar verstand en haar gevoel zo veel mogelijk op nul.
Anna bedacht van alles om een einde te maken aan deze gruwelijke situatie. Zou ze weglopen of zelfmoord plegen? Beter nog was het vermoorden van haar moeder. Die moest dood, dan was ze voorgoed van haar af. Enkele pogingen om haar moeder uit de weg te ruimen, mislukten helaas.
Hoe Anna zich aan haar vreselijke moeder wist te ontworstelen moet u zelf lezen. Het boek gaat trouwens niet alleen over de ongezonde verhouding tussen moeder en dochter, maar ook over haar liefde voor haar ongelukkige vader, die als gelovig katholiek blijvend veroordeeld was tot een liefdeloos huwelijk. Zijn laatste ziekte en overlijden worden ontroerend beschreven. Ook zijn er prachtige passages over Anna’s geboortestad Den Haag.
Er is niet zo veel bekend over moeder-dochter misbruik. Het komt minder voor dan andere vormen van gedwongen incest in de gezinssfeer. De schrijfster heeft een dappere poging gedaan om dit probleem bespreekbaar te maken. Het boek is zo knap geschreven dat ik me als lezer (ik ben bovendien man) volledig identificeerde met Anna en steeds kwader werd op dat walglijke mens. Ik gaf Anna volkomen gelijk dat ze dood moest en was niet blij toen dat Anna maar niet lukte.
Is het een triest boek? Helemaal niet. Anna wordt steeds sterker en sluit het verleden krachtig af door aan het eind die vervloekte haarborstel het water in te smijten. ‘Daarna stapt ze terug in de auto. Ze rijdt de stad uit. Luid zingend.’
Een indrukwekkend en belangwekkend boek dat het verdient om veel gelezen te worden.
Het boek is tevens op woensdag 16 maart 2015 besproken in het programma Puur Cultuur van MeerRadio. Het geluidsbestand wordt staat hieronder.