Hetty Zwamborn – Brandbrief. De andere waarheid over ANBO. ISBN 978-94-92187-83-9, 163 pagina’s, € 14,95. Houten: Uitgeverij Kompas 2015.
Hoe ‘professionals’ binnen de landelijke ANBO de macht grepen ten koste van de afdelingen, hun geld en hun bestuurders.
De ANBO was één van de grootste vrijwilligersorganisaties van Nederland. Het was een landelijke organisatie met zo’n 380 lokale afdelingen. In september 2015 blokkeert directeur-bestuurder Liane den Haan hun rekeningen en ledenbestanden en maakt hen het werk in feite onmogelijk. Tientallen afdelingsbesturen treden in hun geheel af. Enkele honderden bestuurders leggen per direct hun functie neer. Tienduizenden senioren verlaten ‘hun’ bond. Binnen enkele weken richten opgestapte bestuurders tientallen nieuwe, onafhankelijke seniorenverenigingen op. Binnen twee maanden hebben ze samen al tienduizenden leden.
Hoe heeft dit allemaal zo kunnen komen? Hetty Zwamborn (1951), docent, organisatieadviseur en vrijwilligster, heeft zich in de materie verdiept en laat in detail zien hoe het proces is verlopen.
Er was in feite een belangenconflict tussen de betaalde krachten en de vrijwilligers. Een gevecht om de macht. Onafhankelijk van het voortdurend wisselende ledenaantal neemt het aantal professionals binnen de ANBO toe en groeit het landelijk bureau. Rond het jaar 2000 begint de oorspronkelijke balans tussen vrijwilligers en professionals op het bureau te verschuiven. Binnen de werkorganisatie raken strategische zaken, zoals ledenadministratie, financiële administratie en communicatie op alle niveaus bemenst door beroepskrachten. En de hoogste beroepskracht, de directeur, voert het beleid en neemt de beslissingen.
De vorige directeur voerde een beleid waardoor de ANBO bijna failliet ging. Om dat te voorkomen verstrekten de gewesten en afdelingen leningen zonder rente en verdere financiële steun, vooralsnog voor een periode van vier jaar. Daarna blijkt teruggave echter niet aan de orde. De kascommissie meent onvoldoende inzage te krijgen, meent haar werk niet naar behoren te doen en treedt af. In de begroting voor 2010 staat dat de afdracht aan de afdelingen praktisch wordt gehalveerd. Hiertegen komen de afdelingen eensgezind in opstand. Inmiddels blijkt dat de nieuwe directeur, Liane den Haan, de statuten wil veranderen. Zij belemmeren een daadkrachtig, professioneel beleid.
Eind 2009 brengt organisatieadviesbureau Berendschot een rapport uit over de AMBO: In dialoog naar daadkracht en democratie. Alleen een samenvatting mag worden ingezien en daarvoor moet je wel eerst naar Utrecht reizen. Pas veel later wordt de inhoud bekend. Berendschot wil onder meer checks and balances in de top van de vereniging inbouwen, beveelt een ‘inhoudelijke dialoog’ aan met ‘respect voor ieders’ en beveelt een brede dialoog aan voordat structuur- en statutenwijzigingen worden ingevoerd.
De landelijke organisatie komt met het ‘vernieuwingstraject ANBO Anders’. Doel, planning en beoogde resultaten ontbreken echter. Continu worden de afdelingen op het verkeerde been gezet door geen, onvoldoende of te late informatie. De communicatie is top-down, waardoor het voor de afdelingen moeilijk, zo niet onmogelijk is om contact met elkaar te onderhouden. Daarbij komt nog dat sommige vrijwilligers die een cruciale rol vervullen soms door langdurige ziekte uitgeschakeld.
En dat zijn er nog de dubbele petten. De landelijke voorzitter en vicevoorzitter zijn ook gewestvoorzitter en houden geen rekening met de oppositie in hun gewesten. Andere ‘weerspannige’ gewestbesturen worden gedwongen af te treden waarna het bestuur van het gewest door gewest landelijk wordt overgenomen. Bijeenkomsten om de leden te informeren worden bezocht door de directeur, de voorzitter en de vicevoorzitter die zo langdurig op de leden inpraten dat er ‘geen tijd meer’ is om op de vele kritische vragen in te gaan. Zelfs staatssecretaris Jetta Kleinsma laat zich door het centrale bestuur voor dit karretje spannen.
Het verzet bundelt zich uiteindelijk, achteraf veel te laat, in de Werkgroep Aamnz (ANBO Anders, maar niet zo). Deze delft echter het onderspit als de nieuwe statuten erdoor worden gejast. Dat kan onder meer omdat verschillende gewesten in landelijke handen zijn gevallen, een Machiavellistisch scenario. Het traject ANBO Anders heeft intussen meer dan een miljoen gekost.
De maatregelen van directeur-bestuurder Liane den Haan, ‘mevrouw Poetin’, waren het gevolg van een anonieme ‘brandbrief’ (den Haan spreekt van ‘dreigbrief’) waarin alles werd voorspeld. Een enorme uittocht volgde, zoals hierboven vermeld. Velen waren al eerder geschorst of geroyeerd en op de website van de ANBO onzichtbaar gemaakt. ANBO instrueerde haar intermediair Sucsez BV, die kortingspercentages regelt bij ziektekostenverzekeraars, niet in zee te gaan met de nieuwe ouderenbonden en seniorenverenigingen. Inmiddels hebben deze clubs echter minimaal dezelfde kortingen kunnen verwezenlijken.
Het salaris van Den Haan stijgt boven de Balkenendenorm uit. De auteur vraagt zich aan het einde van dit goed geschreven en informatieve boekje af of de vrijwilligersbond voor en van ouderen inmiddels niet is verworden tot een landelijk verzorgingstehuis voor goed betaalde bestuurders?
Dit kan elke grote vrijwilligersorganisatie gebeuren. Wees gewaarschuwd!