Pieter Hilhorst – De belofte. Over macht, idealisme en politiek. ISBN 978-90-234-9595-6, 254 pagina’s, € 19,90. Amsterdam: De Bezige Bij 2015.
Terugblik op de zestien maanden Amsterdamse gemeentepolitiek.
Politiek kan een hard bedrijf zijn. Dat ondervond Pieter Hilhorst toen hij, zonder politieke ervaring, in 2012 tussentijds gevraagd werd om wethouder en partijleider van de Partij van de Arbeid in Amsterdam. Onder leiding van de idealistische Hilhorst leed de PvdA bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 een dramatische nederlaag. De partij verloor vijf zetels en was voor het eerst in tijden niet meer de grootste partij in de hoofdstad. Als gevolg hiervan bleven de socialisten buiten het College van Burgemeester en Wethouders. Hilhorst maakte de formatie van het nieuwe College niet meer mee. Hij stapte direct na de verkiezingen op.
‘Van buiten’
De politicoloog en publicist Pieter Hilhorst (1966) presenteerde het programma De Ombudsman bij de VARA toen hij in november 2012 werd gevraagd om Lodewijk Asscher, die was toegetreden tot het kabinet-Rutte II, op te volgen als wethouder financiën, onderwijs en jeugd van de gemeente Amsterdam. Hilhorst werd dus een ‘wethouder van buiten’, hij had nooit in de gemeenteraad gezeten en überhaupt geen enkele politieke ervaring. Dat laatste zou hem duur te staan komen. De idealist Hilhorst wilde de politiek openbreken. Dat is niet gelukt en daar is hij teleurgesteld over. Maar ‘toch wil ik ervoor waken dat mijn teleurstelling de boventoon gaat voeren’.
Wat heeft hijzelf van zijn korte politieke loopbaan geleerd en wat kunnen de lezers ervan leren?
Hilhorst is overigens niet zo maar de politiek ingerold. Hij was lange tijd nauwelijks actief PvdA-lid tot hij in 2008 een boek over politieke toespraken publiceerde. Daarna vroeg Lodewijk Asscher of hij speeches voor hem wilde schrijven. Toen Asscher minister werd kandideerde Hilhorst zich voor de wethoudersverkiezing en werd hij door de fractie gekozen.
Asschers imago
Als wethouder moest Hilhorst voortdurend opboksen tegen het imago van zijn ‘grote’ voorganger. Hij laat zien dat dit ook voor anderen als Gordon Brown, Elco Brinkman, Hans Dijkstal, Ad Melkert, Jolande Sap en Agnes Kant een onmogelijke opgave bleek. Hoe kun je uit iemands schaduw stappen zonder hem of haar af te vallen?
‘De man in 188 miljoen’
Als wethouder Financiën kwam de auteur er achter dat er in Amsterdam structureel meevallers werden gecreëerd, op een gegeven moment van meer dan 100 miljoen per jaar. Voor politici zijn meevallers ideaal. Elk jaar goed nieuws en elk jaar honderd miljoen om te besteden aan de eigen stokpaardjes. Maar dit is niet goed voor een strenge begrotingsdiscipline en slecht voor de stad.
Op vrijdag 13 december blijkt er niet 1,88 miljoen maar 188 miljoen als woonkostenbijdrage aan huurders met een laag inkomen te zijn overgemaakt. Hilhorst, die hiervoor politiek verantwoordelijk is, laat zich in eerste instantie geruststellen en gaar zelfs nog op werkbezoek naar België. Daar blijkt dat het terugdraaien van de betaling is mislukt en dat mensen bezig zijn om grote bedragen van hun rekening op te nemen en weg te sluizen. Hihorst verwerpt de optie om alle rekeningen van de ontvangers te bevriezen: Dat zou betekenen dat mensen die niks verkeerd hadden gedaan niet meer konden pinnen.
Omdat de wethouder in het begin slechts sprak van ‘een kapitale fout’ was de indruk dat hij de blunder niet serieus nam al gewekt en dat zou niet meer goed komen. De prioriteit lag nu bij het beperken van de schade voor de gemeente. Uiteindelijk bleek de schade ‘slechts’ 4 miljoen (nog een fors bedrag; AK), maar Hilhorst was ‘de man van 188 miljoen’ geworden. In de gemeenteraad overleefde hij een motie van wantrouwen van CDA en SP, maar een motie van wantrouwen is altijd slecht nieuws.
Als gevolg hiervan snoert de VVD’er Van der Burg Hilhorst de mond als het over financiën gaat: Zijn boodschap is duidelijk. Met mijn reputatie kan ik beter mijn mond houden.
Regent
In de verkiezingscampagne ging veel fout voor de PvdA. De beoogde campagneleider had een andere baan aangenomen en zijn opvolger begon veel te laat. Er was besloten in de campagne vooral de tegenstellingen met de VVD op te zoeken, wat als bijkomend voordeel had dat D66 in het debat weinig toegevoegde waarde zou hebben. Er bleken echter nauwelijks kiezers die twijfelden tussen PvdA en VVD, terwijl D66 wel een concurrent was: er zijn veel kiezers die tussen D66 en de PvdA twijfelen. Daarbij kwam dat D66 er graag een tweestrijd met de PvdA van wilde maken. Men richtte zich daar vooral op het onderwijs: ‘De leraren weten veel beter wat goed onderwijs is dan de gemeente.’ Langzamerhand ging in de campagne de machtsvraag overheersen. Zou de ‘rode burcht’ vallen en de PvdA voor het eerst in de geschiedenis niet meer de grootste partij zijn in de gemeenteraad, maar D66? En zo werd Hilhorst de vertegenwoordiger van zeventig jaar sociaaldemocraten aan de macht en opeens een regent. Een campagne is wat je overkomt, terwijl je een ander verhaal wilt vertellen.
Media
Hilhorst is teleurgesteld in de media, de ‘Vijfde macht’. Om tijdens een campagne in het nieuws te komen kan het best bij een van de volgende R’s worden aangesloten. De rel, de ruzie of de race. Zelfs als hij een crisis adequaat oplost blijft hij de ‘blunderende wethouder’. Ook Twitter speelt hierbij een rol.
Net pak
Hilhorst heeft er veel voor gedaan, hij trok een net pak aan en heeft zelfs zijn ‘linkse haar’ laten kortwieken. Tijdens de debatten was hij er zo op gebrand om het goed te doen dat hij verkrampt ging opereren. Ik kreeg op een gegeven moment moeite met slapen en werd ook onbereikbaar voor mijn naasten… Hij leed onder de haatblogs. Schelden doet kennelijk toch zeer. Het is een vorm van verbale mutilatie omdat je wordt teruggesnoeid tot een karikatuur. Je gaat er niet van bloeden, maar ik ging er wel van zuchten. Voor veel politici is dit een herkenbaar verhaal.
Snel erin, snel eruit
Hilhorst concludeert: In de politiek leer je jezelf ongenadig kennen. Ik heb ontdekt dat ik geen vechter ben die gelijk terugslaat als hij wordt aangevallen. Ik heb wel een groot incasseringsvermogen. Ik geef niet op. Maar waarom verliet hij dan de politiek even plotseling als hij erin stapte? Hij had toch in de luwte van de fractie het vak kunnen leren?
Hilhorst is één van de vele mislukte zij-instromers in de politiek. Deze mensen vergeten dat politiek een vak is, dat je moet leren, liefst van onderop. Leiders die gepokt en gemazeld zijn in de politiek kunnen daar dan ook veranderingen in aanbrengen, wat de idealistische Hilhorst zo graag zou willen. Maar dan moet je eerst de spelregels goed kennen en het spel beheersen.
Een openhartig, eerlijk en sympathiek boek dat laat zien hoe het niet moet.
Een iets ingekorte versie van deze recensie is verschenen in Bestuursforum 40, mei 2016, pp. 22-23.