Gerben Colster – De Schuld. De bijzondere vriendschap tussen René Descartes en Anthonis Studler van Zurck – heer van Bergen. ISBN 978-90-5429-421-4, 294 pagina’s, €19,99. Schoorl: Conserve 2016.
Historische roman over de vriendschap tussen een filosoof en een lakenkoopman.
De Franse filosoof Descartes en Anthonis van Zurck kwamen elkaar toevallig tegen toen zij allebei bij herberg De Oude Prins een pannenkoek aten. Zij raakten aan de praat en er groeide een vriendschap uit die bijna twintig jaar duurde. Destijds was de een aankomend filosoof, de ander nog rechtenstudent. Descartes werkte aan een natuurfilosofische verhandeling De wereld. De filosofie ging Anthonis wat ver, en Descartes beaamde dat hij zeer ambitieus was en de wereld vooruit wilde helpen met zijn leer.
Van Zurck werd lakenkoopman, stichtte een gezin en werd rijk. Van tijd tot tijd ontmoette hij Descartes. Deze hielp hem via zijn hooggeplaatste vrienden aan een jachtvergunning en adviseerde hem een ‘heerlijkheid’ te kopen. Van Zurck deed dat en kocht er een in Bergen, waarmee hij Heer van Bergen werd. René Descartes leefde graag op grote voet, hij hield ervan als ‘heer’ te leven, ook als hij geen geld had. Dan vroeg hij zijn rijke vriend om leningen. Anthonis was dolblij met hun vriendschap, hij was zeer op Descartes gesteld en gaf hem het geld altijd: stel dat zijn vriend anders naar het buitenland vertrekken zou, waar men hem immers zo graag wilde ontvangen? De vriendschap tussen beide mannen krijgt daardoor iets ongelijks: Descartes, die heel goed beseft dat zijn vriend hem bij zich wil houden, ‘verkoopt’ op die manier zijn vriendschap. Descartes doorziet hem en speelt mee.
Gerben Colster is het literaire pseudoniem van de filosoof Hans Dijkhuis (1952). Als filosoof schreef de auteur een aantal werken, dit boek is zijn debuut als romancier.
De auteur baseert zich op een periode uit Descartes’ leven (rond 1650) waarover weinig bekend is. Hij benut brieven en citeert daaruit. Over de rol van Anthonis Studler van Zurck, heer van Bergen, is weinig meer bekend dan dat Descartes hem in een brief een ami très intime noemt. Brieven hebben de twee elkaar niet geschreven. Ze woonden in Bergen en Egmond-Binnen vlakbij elkaar en zagen elkaar soms dagelijks. Wel is na de dood van Descartes een schuldbrief tevoorschijn gekomen: de Heer van Bergen had zijn vriend in de loop der jaren bedragen geleend tot een totaal van 9000 gulden, een immens bedrag, waarvoor men in die tijd verschillende herenhuizen kon kopen.
In deze roman draait het bepaald niet alleen om deze geldschuld tussen twee vrienden. De ongelijke vriendschap wakkert ook schuldgevoelens aan, en de jaloezie, de drang naar succes, het verlies en de angst voor het vertrek en de dood zorgen voor een veelbewogen op- en neergang die tot een tragisch einde leidt.
Uiteindelijk vertrekt Descartes toch op uitnodiging van koningin Christina naar Zweden. Daar sterft hij.
De schrijver weet de gekwetste trots van Descartes’ echte en onechte vrienden haarfijn te schilderen. Toch lag mijn sympathie als lezer niet bij de wereldberoemde filosoof, maar bij de heer van Bergen, die zich emotioneel liet chanteren door zijn vriend en hem desondanks nooit iets kwalijk nam.
Het decor van de wereld die in die tijd zo in beweging was, geeft het boek extra kleur.
Gedegen historische roman, boeiend van begin tot eind.