Nicholas Stargardt – De Duitse Oorlog. De Tweede Wereldoorlog door de ogen van burgers en soldaten. Vertaald uit het Engels (The German War. A Nation under Arms, 1939-45) door Fred Hendriks, Huub Stegeman en Albert Witteveen. ISBN 978-90-234-9518-5 838 pagina’s, € 59, 90. Amsterdam: De Bezige Bij 2016
De Duitsers vochten tot het bittere einde, verloren de oorlog en gaven daarvan de schuld aan de Joden.
Nicolas Stargardt (1962), een Australische historicus, is van vaderszijde afkomstig uit een Joods-Duitse familie. Momenteel werkt hij als hoogleraar in de moderne Europese geschiedenis aan de Universiteit van Oxford. Hij schreef in 2005 Witnesses of war, Children’s lives under the Nazis waarin hij de Tweede Wereldoorlog laat zien door de ogen van kinderen. Dit boek is een standaardwerk over diezelfde oorlog, maar nu vanuit het perspectief van gewone Duitse burgers en militairen.
Als men de 20 miljoen slachtoffers van oorlog gerelateerde ziekten niet meetelt, kostte de Tweede Wereldoorlog aan 50 miljoen mensen het leven. De helft daarvan waren burgers. Daarbij is het hoge aantal Joodse slachtoffers van bijna 6 miljoen veelbetekenend. Het was het gevolg van het beleid van de nazipartij. Onder leiding van Adolf Hitler en zijn volgelingen slaagden de nazi’s erin het Duitse volk op sleeptouw te nemen in een heilloze oorlog. Wraak op de Engelsen en Fransen, angst voor de Russen en maar boven alles haat tegen de Joden waren de onderbuikgevoelens waarvan Hitler gebruik maakte om een volk te drogeren en op te zwepen tot andermans en eigen noodlot.
Dit is een bijzonder boek, want behalve het relaas van de oorlogshandelingen en misdaden tegen de menselijkheid wordt het verhaal van de Tweede Wereldoorlog beschreven door de ogen van ruim twintig met naam en toenaam genoemde ‘gewone’ Duitsers (schooljuf, advocaat, officier, timmerman, huisvrouw, schooljongen en dergelijke) van wie toevallig schriftelijke informatie voorhanden was.
Direct in de allereerste zin maakt de schrijver duidelijk waar het boek over gaat: De Tweede Wereldoorlog was een Duitse oorlog als geen ander. Aan de hand van talloze persoonlijke getuigenissen maakt hij duidelijk waarom de oorlog verliep zoals hij verliep. Het was geen Russische, Engelse, Italiaanse of Amerikaanse oorlog. Nee, de oorlog voltrok zich zo omdat het een typisch Duitse oorlog was. Vanuit een Duitse samenleving, een Duitse leefwijze, Duitse kerken, een Duits verleden en een Duitse cultuur.
Stargardt maakt duidelijk dat de Duitsers heel goed wisten wat hun soldaten op oorlogspad uitspookten. De martelingen en massaexecuties waren bekend. Wir haben es nicht gewusst is een leugen. Veel werd gefilmd en gefotografeerd. Rolletjes werden naar Duitsland gestuurd om ontwikkeld te worden. Men was op de hoogte en men meende er goed aan te doen al die Slavische en vooral Joodse ‘onmensen’ te verdelgen. Vaak werd in brieven aan de vrouwen vermeld Vertel die verhalen nog maar niet aan de kinderen, die zijn er misschien nog niet aan toe.
Daarbij blijken de Duitse kerken, de enige mogelijke tegenspelers van Hitler, geen beste rol te hebben gespeeld. Ze dekten de handelingen tegen de menselijkheid vaak toe met woorden: Die dingen moeten namelijk gebeuren (Mattheus 24: 6-14).
De doorsnee Duitser meende oprecht dat het land bezig was met een verdedigingsoorlog. Na de overgave in 1945 dacht 75% dit nog steeds. Het gif van de nazi’s bleek diep in het volk te zitten: de ellende van de oorlog was niet de schuld van de Duitsers maar van de Joden.
Wanneer op 2 mei de hoofdstad is gevallen roven hongerige Berlijners alles wat ze maar kunnen vinden en vallen ze als hyena’s elkaar aan om aan eten te komen. Een jongen ziet dat een soldaat van het Rode Leger foto’s neemt van de vechtende meute. De overwinnaars krijgen zo geen goede indruk van Duitsland, zo merkt hij op.
Wie niet alleen geïnteresseerd is in de contemporaine Europese geschiedenis, maar vooral ook kennis wil nemen van menselijke beweegredenen om tot onmenselijke daden te komen, zal dit boek met veel belangstelling lezen.
Een onthutsend boek.