Arnon Grunberg – Moedervlekken. ISBN 978-90-488-1913-3, 399 pagina’s, € 22,50. Amsterdam: Lebowski Publishers 2016.
Moederliefde en psychiatrie.
Arnon Grunberg (1971), een van onze betere romanschrijvers, kondigde aan een boek over zijn moeder te schrijven. Dit boek gaat inderdaad over een moeder die veel eigenschappen heeft van zijn eigen moeder, maar voor het overgrote deel gaat het om een verzonnen moeder. Wat wel klopt is het feit dat het om een Joodse vrouw gaat die Auschwitz heeft overleefd, een echte Jiddische mama. Die Joodse achtergrond, haar karakter en de moeder-zoon-relatie zijn autobiografisch. We kunnen dat weten door de documentaire die gemaakt werd over de schrijver en zijn moeder. In een gesprek in Pauw sprak hij over zijn moeder en werden fragmenten van de documentaire vertoond. Daarnaast gaat de roman diepgaand over de psychiatrie, de dilemma’s en de beperkingen.
Hoofdpersoon is Otto (Oscar) Kadoke, een psychiater die werkt bij de crisisdienst. Als er ergens gemeld wordt dat er sprake is van een dreigende zelfmoord dan moet hij er heen om te trachten die zelfmoord te voorkomen en zo nodig een opname te regelen. Hij is 42 en gescheiden. Hij werkt vaak samen met artsen in opleiding, met de vrouwelijke artsen heeft hij bijna als regel een seksuele relatie. Zijn grootste zorg is zijn bejaarde moeder die veel zorg nodig heeft. Dag en nacht wordt ze verzorgd door twee meisjes. Zij komen uit Nepal en zijn illegaal in Nederland. Hij is zeer tevreden over de meisjes. Op Rose, die hij een engel vindt, wordt hij verliefd. Als hij haar een keer schaars gekleed bij moeder thuis aantreft, kan hij zich niet beheersen en heeft seks met haar. De vriend van Rose slaat hem daarna in elkaar en de meisjes vertrekken. Een nieuwe hulp weigert na een confrontatie met moeder haar te verzorgen. Er zit niets anders op dan dat Oscar zijn moeder zelf gaat verzorgen.
De verhouding van Oscar met zijn moeder is heel bijzonder. Zijn moeder is volkomen onvoorspelbaar. Ze kan heel lief en overbezorgd zijn, maar ook zeer harde, kritische opmerkingen maken. Oscar trekt zich hier weinig van aan, hij blijft geduldig en zorgzaam. Vaak streelt hij haar en noemt haar mijn allermooiste, mijn geliefde. Zijn moeder wil in leven blijven om voor haar zoon te blijven zorgen.
Als psychiater is Kadoke een deskundig en gewaardeerd collega. Hij heeft enkele toonaangevende publicaties op zijn naam. Daarom wil Dekha, een nieuwe coassistente, juist met hem werken in de suïcidepreventie. Het is lastig dat ze ook nog eens op hem verliefd wordt en zich nogal opdringt. Met haar bezoekt hij Michette, een meisje met zelfmoordneigingen. Ze doet aan zelfverminking en zit daarom vol littekens. Ook drinkt ze bleekwater. Ze laten haar opnemen, maar al na een paar dagen meldt de psychiater van de inrichting zich dat Michette uitbehandeld is. Kadoke neemt dan een zeer gewaagd besluit. Hij neemt haar mee naar zijn moeder. Zij wordt haar verzorgster en dat verzorgen is tevens haar therapie. Oscar gaat hiermee buiten alle regels om. Ook Michette benadert Oscar voor seks. Zij heeft seks met bijna alle mannen die ze ontmoet en houdt dat bij in een boekje. Hij zou nummer 105 worden.
In de roman komt duidelijk naar voren dat het om een Joods gezin gaat. Oscar bezoekt op een zaterdagmorgen de synagoge waar hij vroeger met zijn moeder kwam. Hij gaat er heen om zijn ex te ontmoeten om haar te vragen zijn moeder te douchen. Zijn synagogebezoek wordt uitvoerig beschreven. Hij is niet erg positief. Het stinkt in de synagoge naar het zweet van oude mannen. Als kind vond hij dat het in de synagoge naar de dood rook. Zijn moeder is nog wel gelovig. Als hij thuiskomst vraagt ze of hij tenminste het kaddisj had gezegd. Wat eten betreft houdt ze zich aan de gescheiden keuken van melk en vlees. Als ze per ongeluk soep krijgt met varkensvlees wordt ze hysterisch.
Hoewel de roman een zeer beperkte plot heeft weet de auteur toch voor de nodige spanning te zorgen. Als lezer hebben we vele vragen. Hoe gaat dat tussen Michette en moeder, wordt zij als verzorgster geaccepteerd? Hoe lang houdt Oscar Dekha en Michette van het lijf? Wordt zijn grensoverschrijdende therapie ontdekt? Komt hij voor de tuchtraad en is het gedaan met zijn carrière? Hoe gaat het verder met zijn bejaarde moeder die vaak weigert te eten, blijft ze in leven? Hoe lang houdt Oscar dit zware leven van overdag zorg voor moeder en ’s nachts de crisisdienst nog vol? Door al deze vragen, die overigens bevredigend beantwoord worden, blijft de roman boeien.
Het is geen vrolijk makend boek. Vooral de stukken over de psychiatrie zijn aangrijpend en diepgravend. Oscar heeft lange gesprekken met Michette, soms in bewoordingen die voor de patiënt wat te abstract zijn. Wat wel hilarisch is dat zijn de gesprekken met zijn moeder. Grappig is ook de manier waarop ze Rosj Hasjana, Joods Nieuwjaar, vieren. Ze hebben geïmproviseerde rituelen. Eigenlijk moet de rabbijn komen om op de ramshoorn te blazen, maar als hij wegblijft blaast Oscar heel schel op zijn blokfluit.
Prachtige, ontroerende roman.
Aan dit boek is tevens speciale aandacht besteed tijdens het programma Zomeravond van MeerRadio op maandag 4 juli 2016. Het geluidsbestand kunt u hieronder aanklikken.