Alfred Birney – De tolk van Java. ISBN 978-90-445-3644-7. 544 pagina’s, €22,50. Breda: De Geus 2016.
Autobiografische biografie over de Indië-oorlog.
Van kind af aan wordt Alan Noland getrakteerd op de Indië-oorlog waarin zijn vader heeft gestreden. Hij hoort gruwelijke verhalen over moord, doodslag, brand, afgehouwen ledematen, spionnen, wraakacties en zware mishandelingen. Zijn vader is altijd bang dat er mensen achter hem aan zitten die hem zullen vermoorden en daarom slaapt hij met een dolk onder zijn hoofdkussen. Op zijn nachtkastje liggen oorlogsboeken. En ’s avonds zit vader onafgebroken op zijn Remington te hameren om zijn levensverhaal vast te leggen.
Was vader daarmee bezig dan haalden Alan en zijn twee broers en twee zusjes opgelucht adem. Want zo lang ze vader Arto niet stoorden werden zij ook niet geslagen, afgeranseld, uitgescholden en toegeschreeuwd. Moeder kon haar man niet remmen. Uiteindelijk vertrok zij met de kinderen. Ze was tegen die tijd al zo erg over haar toeren dat de kinderen allemaal werden weggehaald en naar een internaat of een pleeggezin werden gebracht.
De zoon leest vaders verslagen, roept zijn beide ouders in dit boek ter verantwoording en gaat de discussie met ze aan.
Alfred Birney (1951) woonde tot zijn dertiende jaar bij zijn ouders, daarna tot zijn achttiende in verschillende internaten. Hij werd aanvankelijk gitaarleraar, maar ging na een onherstelbare beschadiging aan zijn linkerhand schrijven. Hij debuteerde in 1987 met Tamara’s lunapark. Inmiddels heeft hij 16 romans op zijn naam, en een groot aantal essays en novellen. Zijn werk werd meermalen bekroond.
In het boek gaat Alan Noland – het alter ego van zoon Alfred – na lezing van Arto’s levensverhaal de discussie met hem aan. Vraagt waarom zijn vader zich zo gespleten heeft opgesteld toen hij niet wist voor wie hij moest kiezen: eerst voor Oranje en daarmee voor de kolonialistische Belanda’s, maar daarna voor de vrijheidsstrijders van de bersiap die streden voor de eigen Republiek Indonesia om tenslotte na een waarschuwing dat hij zijn leven niet meer zeker was toch weer naar Nederland te vluchten. In naam van zijn verschillende ‘bazen’ pleegde hij moorden, vaak zonder directe opdracht.
Als hij verscheurd in Nederland terugkomt trouwt hij met een van de drie meisjes waarmee hij correspondeerde, de dochter van een Helmondse schoenmaker. Het kind stapt blind het avontuur in en heeft geen notie van de geschiedenis die haar echtgenoot achter de rug heeft.
Stap voor stap volgt de lezer het leven van vader Arto, wiens verhaal wordt onderbroken door cynische vragen van de zoon. Vragen en verwijten die zoonlief ook aan zijn moeder stelt, die hen heeft laten vallen.
En toch, ondanks alle gruwelijke details die uit Arto’s leven naar voren komen, wordt de man voor de lezer geen beul, maar vooral een verscheurde eenzame man. En zijn vrouw en kinderen het slachtoffer van zijn leven.
Op de kaft van dit boek staat ‘autobiografische mokerslag die de clichés over Nederlands-Indië verpulvert’. Het is een autobiografie van de zoon, een biografie van de vader. En die twee zijn vervlochten met elkaar door hun bloedband.
Dit is een ‘tijdrovend’ boek. Nu is het lezen van een boek nooit een hardloopwedstrijd, maar dit is een boek dat extra tijd vergt. Omdat het langzaam en zorgvuldig gelezen moet worden, omdat je het als lezer misschien af en toe weglegt. Want de geschiedenis is zeer aangrijpend en het vergt een zorgvuldige leesanalyse om vader en zoon te begrijpen. Dat laatste lukt zelfs de zoon niet helemaal.
Birney gaf onlangs in een interview aan dat hij nog steeds met vraagtekens leefde. Maar met dit boek heeft hij een majestueuze poging gedaan de geschiedenis te verklaren. ‘Mijn vader is zijn identiteit kwijtgeraakt’, verklaarde hij eerder. Birney heeft zijn vader die identiteit teruggegeven. En vreemd genoeg: er klinkt zelfs enige sympathie voor deze vreselijke man in deze biografie door.
Het indrukwekkendste boek dat ik in jaren heb gelezen.
Aan dit boek is tevens speciale aandacht besteed tijdens het programma Zomeravond van MeerRadio op maandag 11 juli 2016. Het geluidsbestand kunt u hieronder aanklikken.