Peter d’Hamecourt – In het spoor van de Russische ziel. ISBN 978-90-5429-431-3, 245 pagina’s, € 19,99. Schoorl: Conserve 2017.
Dostojevski tussen Europa en Rusland.
Dostojevski maakte in de negentiende eeuw een reis door Europa. Hij reisde onder andere naar Dresden, Bad Homburg, Baden-Baden, Bad Ems, Wiesbaden en Genève. Uiteindelijk keerde hij terug naar Moskou en St. Petersburg. Hij schreef daar zijn meeste romans en ontwikkelde er zijn gedachten over de rol van Rusland in de wereld. Dostojevski was over het algemeen zeer kritisch over Europa. Rusland was een voorbeeld voor de wereld. De auteur reisde Dostojevski na en zocht naar sporen van diens reis. Hij raadpleegde diens brieven en sprak met Dostojevskikenners in de verschillende steden. Zijn doel lijkt te zijn de Russen van nu onder leiding van Poetin beter te leren begrijpen.
Peter d’Hamecourt ( 1946) is journalist, columnist en publicist. Van 1989 tot 2008 was hij correspondent in Moskou voor o.a. het NOS-journaal. Hij schreef talrijke boeken over Rusland, bijvoorbeeld Moskou is een gekkenhuis, Russen zien ze vliegen, Leven als God in Rusland, Petersburg – paradijs in het moeras, MH17 slachtoffer van Poetins oorlog. Hij woont nog steeds in Moskou.
In de inleiding krijgen we een uiteenzetting van de opvattingen van Dostojevski over de Russische ziel en de verhoudingen met Europa. Fjodor Michajlovitsj Dostojevski (1821-1881) wordt gezien als de Russische ziel. De toekomst voor Rusland en Europa ligt opgesloten in het unieke verbond tussen tsaar, God en het volk. Het is wonderlijk te lezen dat Dostojevski altijd trouw gebleven is aan deze gedachte en dat terwijl hij, omdat hij een bijeenkomst bezocht van een groep socialisten die het systeem van de lijfeigenschap wilde afschaffen, werd gearresteerd en ter dood veroordeeld. De doodstraf werd omgezet naar vier jaar dwangarbeid in Siberië. Daarna volgde zijn verplichte militaire dienst. Pas in 1859 was hij vrij mens en begon zijn schrijversloopbaan. Desondanks bleef hij de tsaar als vader van het volk beschouwen.
Deze biografie van een gedeelte van Dostojevski’s leven wordt niet chronologisch verteld. Het eerste hoofdstuk speelt in Sint Petersburg en beschrijft zijn dood en begrafenis. De schrijver bezoekt het Dostojevski-museum aldaar en heeft een gesprek met de directrice. Het museum is tevens de plaats waar Dostojevski-experts uit de hele wereld elkaar ontmoeten. Zij delen met elkaar de grenzeloze liefde voor de schrijver. Wie die onvoorwaardelijke liefde niet deelt en geen diepe kennis etaleert is een verdachte indringer in een wereld die de experts liever gesloten houden.
Het tweede hoofdstuk gaat over Dresden. Dostojevski was meestal heel kritisch over de Europese steden die hij bezocht. Dresden wordt over het algemeen geprezen als een prachtige stad. Fjodor en zijn vrouw Anna vinden deze plaats echter afschuwelijk saai en troosteloos. De Duitsers vindt hij domme, kleinburgerlijke mensen. Ze hebben een gebrekkige talenkennis, slechte wijnen, een slechte keuken en slonzige bediening in de restaurants.
Een groot deel van dit boek wordt gewijd aan de hardnekkige gokverslaving van Fjodor. Hij blijft geloven in zijn winstkansen en verspeelt grote bedragen. Telkens weer zijn er de brieven aan Anna om geld. Het zijn steeds kuuroorden die hij bezoekt, omdat daar de casino’s zijn. De schrijver besteedt hier erg veel aandacht aan, meer dan aan de schrijversactiviteiten en het ontstaan van de meesterwerken. Al die verslagen over het gokken maken het boek soms wat eentonig.
De beschrijvingen van de kuuroorden die Dostojevski bezoekt zijn heel interessant en vermakelijk. Dat geldt bijvoorbeeld voor het hoofdstuk over Wiesbaden. Op en rond de Neroberg is een Russische kolonie ontstaan. Op de top van de berg staat de Elizabethkerk, een traditionele Russisch-orthodoxe kerk met koepels en zijn klassieke vorm. Het hoofdstuk bevat ook sombere informatie. In Wiesbaden ontdekte Fjodor het gokken. Hij raakte zo in de schulden dat de eigenaar van het hotel waar hij woonde hem op een rantsoen van thee zette.
Als Fjodor Michajlovitsj met zijn vrouw Anna naar Bad Ems gaat, heeft hij eindelijk bewondering voor de omgeving. Alles wat je je kan voorstellen aan verleidelijks, lieflijks, fantastisch is daar in het verrukkelijkste landschap ter wereld. Hij ging er heen om te kuren. Hij is astmapatiënt en epilepticus. Hij kuurt en schrijft aan zijn meesterwerk De gebroeders Karamazov. Met hem verbleven er ook tsaar Alexander II en de Duitse Kaiser Wilhelm. Hij kwam ze regelmatig tegen op straat.
In dit mooie en interessante boek kunnen we veel leren over de persoonlijkheid van de schrijver Dostojevski, maar de grootste verdienste is dat we meer inzicht krijgen in de Russische identiteit. De wezenlijke verschillen tussen Rusland en Europa. Dat het huidige Rusland weer een beetje terugvalt op Dostojevski om te Russische ziel te herontdekken lijkt wat ongeloofwaardig. Dostojevski hechtte grote waarde aan de kerk. Deze wordt nu weer getolereerd, maar blijft een randverschijnsel.
Duidelijk wordt dat er een wezenlijk verschil is tussen Europa en Rusland. De Rus heeft een andere persoonlijkheid. De vraag blijft of de Rus en de Europeaan elkaar ooit zullen begrijpen en accepteren. Duidelijk wordt ook dat Rusland zich miskend voelt. De Russen krijgen te weinig waardering voor hun rol in het uitschakelen van Napoleon en de bevrijding van het fascisme en het Westen gunt het land geen voorname plek op het wereldtoneel.
Dit interessante boek geeft veel inzicht in de Russische identiteit en in de schrijver Dostojevski.