Jeroen Olyslaegers – Wil. ISBN 978-90-234-9843-9, 333 pagina’s, € 19,99. Amsterdam / Antwerpen: De Bezige Bij, vijfde druk 2017.
Antwerpse politieman probeert in de Tweede Wereldoorlog te overleven. Hij is een ‘tweezak’ tussen de Duitsers en het verzet.
Wilfried Wils wordt op zijn twintigste hulpagent van politie om op die manier te ontkomen aan de arbeidsdienst. Zijn oud-leraar Nijdig Baardje (bijnaam) bezorgt hem dit baantje. Zijn eerste opdracht is om werkweigeraars op te pakken samen met een paar Duitsers. Het blijkt te gaan om een Joods gezin. Als de gezinsleden zich verzetten en door de Duitsers worden geslagen nemen Wilfried en zijn vriend en collega Lode hen in bescherming. Lode is in het hele boek de vriend van Wilfried. Lode staat wel steeds aan de goede kant. Wilfried wordt verliefd op Lode’s zus Yvette. Het komt tot een huwelijk. Wilfried is een echte opportunist die alleen maar zijn eigen hachje tracht te redden. Hij doet mee aan een marteling bij een ondervraging, maar hij bezorgt een Joodse onderduiker ook voedsel in zijn schuilplaats.
Jeroen Olyslaegers (1967) is een bekende Vlaamse romanschrijver. Dit boek stond op de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2017 en in ditzelfde jaar won hij er ook de de Flintro literatuurprijs in België mee. Hij is ook bij talrijke theaterproducties betrokken als auteur, bewerker, vertaler of acteur.
De roman is geschreven als een soort biecht van een grootvader aan zijn kleinzoon. Hij vertelt zowel over het heden (2015) als over de Tweede Wereldoorlog. Het boek telt drie hoofdstukken. Het derde hoofdstuk speelt na de oorlog en in het heden. Het is opvallend dat het eerste hoofdstuk uitgebreide vertellingen bevat en het laatste hoofdstuk vrij korte fragmenten. Aan het eind is er een soort nawoord met een wel heel somber
verslag van hoe het de verschillende personages is vergaan. Enkele voorbeelden: zijn vrouw heeft zich doodgedronken, zijn vriend Lode is overleden, de kleindochter met wie hij veel optrok heeft zelfmoord gepleegd. Nijdig Baardje, een ‘vriend’ die op Joden bleef jagen, is gestorven tijdens zijn gevangenschap. Wilfried blijft alleen achter, verlaten door familie en vrienden.
Olyslaegers schreef een eerlijk en daardoor soms onthutsend verhaal. Veel kleinkinderen vragen hun grootvader wat hij deed tijdens de oorlog. Eigenlijk is alleen het woord ‘verzetsstrijder’ dan een bevredigend antwoord. Dit boek laat zien hoe het met de meerderheid van de bevolking ging: aanpassen en de bevelen van de bezetter volgen. De hoofdpersoon gaat wel heel ver in zijn keuzes. Hij sleept Joden over de grond en schopt ze, maar hij sluit zich ook aan bij een verzetsgroep en maakt kennis met de ‘professor’, de leider van de verzetsstrijders. Later als deze gearresteerd is schopt hij hem bij een ondervraging in zijn kruis. Het mooie van de roman is dat er geen oordeel wordt geveld. De feiten spreken voor zich en de lezer mag zelf oordelen.
Heel realistisch geeft de schrijver ook weer hoe de Antwerpenaars tegenover de Joden stonden. Weinig medeleven en sympathie. Ook veel jaloezie over hun succes in het zakendoen. De roman bevat verregaande antisemitische uitspraken. Het was de realiteit van die tijd en de schrijver legt die uitspraken in de mond van de personages.
Een mooie en romantische verhaallijn is die van de liefde tussen Wilfried en Yvette. Het is typisch een verhaal voor die tijd. Ze kunnen zelden alleen zijn. Hun intimiteit gaat stap voor stap. Pas aan het eind van het verhaal is er de totale overgave. Eigenlijk wel spannend en romantisch. Het is de schrijver trouwens heel goed gelukt een tijdsbeeld weer te geven. Hoe het toeging in de gezinnen, de kroegen en de danslokalen.
Wilfried en Yvette hebben beiden een heel andere kant. Wilfried is heel intelligent en goed geschoold. Hij leest veel literaire werken en hij maakt onder de naam Angelo gedichten. Yvette heeft een mooie zangstem en zij droomt van een carrière als beroemde zangeres. Grote idealen die niet verwezenlijkt worden.
Het is een typische Vlaamse volksroman, die door het consequent gebruik van dialect voor Nederlanders soms wat moeilijk te lezen is. Er zijn steeds mensen uit het volk aan het woord en het dialect dat zij spreken, maakt dit boek realistisch en authentiek. Het is een meeslepend verhaal en de hoofdpersoon is met veel empathie beschreven.
Een gedenkwaardig en overtuigend oorlogsboek dat diepe indruk maakt en je bijblijft.