Dola de Jong – De Thuiswacht. ISBN 978-90-5936-714-2, 159 pagina’s, €18,99. Amsterdam: Cossee 2017.
‘Tegennatuurlijke liefde’ in een verhaal vol puur natuur.
Het is 1938. Bea, secretaresse die haar eerste jeugd voorbij is, ontmoet de 21-jarige avontuurlijk aangelegde Erica als zij ergens een beleefdheidsbezoek aflegt. Een wat jongensachtig meisje, het blonde haar was kortgeknipt met een franje in de nek net als bij een jongen die nodig naar de kapper moet. Ook haar kleding bevalt Bea niet: als een lid van de Socialistische Jeugdorganisatie, het specimen waarmee ik mij nooit op mijn gemak voelde. Toch maakt Erica indruk op Bea. En als ze hoort dat Erica behuizing zoekt huurt Bea een verdieping waar Erica bij kan intrekken. Ze zullen elkaar vrijlaten, is de afspraak. Maar dat lukt niet best. Erica spreekt vrijuit over haar ouders, betrekt Bea in haar leven en de twee doen steeds meer samen.
Soms zijn er merkwaardige situaties. Als Erica geen bed blijkt te hebben en op de grond gaat slapen, kijkt ze Bea doordringend aan. Waarom? Bea voelt zich er onbehaaglijk onder. En als Bea een geliefde krijgt, Bas, is daar weer dat onbehagen. Als het stel de liefde bedrijft is Bea niet in staat zich daaraan over te geven. De wetenschap dat Erica vlakbij is, achter de schuifdeuren, maakt het haar onmogelijk. Erica intussen onderhoudt liefdevolle relaties met vrouwen en dat in de vooroorlogse tijd dat de lesbische liefde als een ziekte wordt beschouwd en ‘tegennatuurlijk’ wordt genoemd. Bea voelt zich daar ongemakkelijk over. Ze neemt afstand, is de thuiswacht achter Erica’s vreemde liefdesleven. Steeds vaker sluipt in haar woorden een pijnlijke hartstocht, maar ze wil en kan er niet aan toegeven. Zelfs niet nadat Erica, na een enorme scène, snikkend roept: Zo ben ik! En zo ben jij ook, Jij ook Bea! Geef het maar toe! Bea vlucht de kamer uit. Ze durft niet, ze wil niet, ze kan niet.
Dola de Jong (1911-2003) schreef romans, kinderboeken, verhalen en columns. In 1945 verscheen – eerst in Amerika, waarheen ze begin van WOII verhuisde – And the Fields is the World dat in 1947 in Nederland verscheen als En de akker is de wereld. Uitgever Maxwell Perkins vroeg De Jong om een nieuwe roman. Dat werd De Thuiswacht. Maar het beladen onderwerp en ‘het schaamteloze karakter’ van het boek zorgden ervoor dat haar uitgever (Perkins was inmiddels met pensioen) het boek afwees. In Nederland gebeurde hetzelfde.
Uiteindelijk verscheen het boek in 1954 toch in Nederland, in Engeland kwam het in 1961 uit, in Amerika in 1963. Het was een doorslaand succes. De auteur kreeg stapels brieven van vrouwen die zich herkenden in het moeizame leven van Bea, die worstelde met het geheim van hun lesbische geaardheid.
Het is een schitterende, vlijmscherpe psychologische roman. De auteur kruipt zozeer in de denkwereld van haar hoofdfiguren, dat lezers vaak hebben gedacht dat De Jong zelf wel lesbisch geweest moest zijn, anders had ze deze innerlijke tweestrijd nooit zo doordacht kunnen beschrijven. Maar nee, Dola de Jong was toeschouwer, ze schreef een portret zoals een schilder een portret schildert, liefdevol, soms genadeloos maar altijd zinderend van leven.
Een nog altijd zeer modern boek – evenals de vorige heruitgave – dat het meer dan waard is dat het onder het stof van de vergetelheid vandaan is getrokken.