LeesKost

Lessen van een Spaanse priester

Elk wat wils en elk wat wijs.

Toen de Spaanse jezuïet Baltasar Gracián driehonderdvijfenzeventig jaar geleden een handleiding schreef voor de omgang met mensen zal hij niet hebben kunnen bevroeden dat zijn Handorakel en kunst van de voorzichtigheid vele eeuwen nadien opnieuw zou verschijnen. Opnieuw vertaald, opnieuw voorzien van schitterende illustraties, opnieuw actueel als toen. Want de ware wijsheid is niet aan slijtage onderhevig. En nog steeds wil de mens graag weten hoe hij moet leven in een amorele vergankelijke wereld. Het zeventiende-eeuwse handorakel bevatte van origine driehonderd spreuken annex levenswijsheden met passende kunstwerken. In het hertaalde boek is het aantal aforismen teruggebracht tot de helft, het lijkt op een eigentijdse versie van een oude emblematabundel. Jacob Cats was in zijn tijd een van de populairste schrijvers van dergelijke bundels, zijn bekendste was Sinne- en Minnebeelden. De uitgever van deze verkorte heruitgave noemt dit een boek vol adviezen over hoe je verstandig kunt leven en je doelen bereiken in een verwarrende gepolariseerde wereld.

Het boek is ingedeeld in soorten spreuken, gericht op dertien hoofdstukken als ‘Weten en denken’, ‘Omstandigheden’, ‘Karakter en gedrag’ et cetera. Altijd nieuwsgierig naar taal en omgang sloeg uw recensent het hoofdstuk ‘Een goede vorm’ ter inzage op. Spreuken en lessen, steeds verwoord in een regel of acht, behandelen hier onder meer de wijsheden ‘Duidelijk formuleren’ en ‘Verwoord je ideeën in niet al te klare taal’, ‘Onderscheid maken tussen mensen van het woord en van de daad’. Het zijn maar wat voorbeelden, ze blinken uit door opmerkelijke gedachten. Het grote voordeel van dergelijke wijze lessen is dat je het er als lezer niet mee eens hoeft te zijn. Ook met het lezen en vervolgens ontkennen van een wijsheid formuleer je een gegronde mening. En ook daarmee kan je je voordeel doen.

Auteurs

Balthasar Gracián (1601-1658) was een Spaanse jezuïet. Hij schreef in 1647 een Handorakel met driehonderd aforismen. In dit boek zijn er honderdvijftig daaruit opgenomen. In 1990 kwam het boek uit in de vertaling van Theo Kars, aan die uitgave ontleent deze versie de titels. Annemart Pilon nam de verdere bewerking en nieuwe vertaling van de spreukteksten op zich.

Dirk van Dien (1948) is een Delftse kunstenaar. Hij schildert, maakt linoleumsneden en had onder meer een overzichtstentoonstelling in Stedelijk Museum Prinsenhof in Delft. Hij werkte drie jaar aan deze heruitgave van Baltasar Gracián, met als resultaat 150 kleine werken: één per spreuk, plus dertien grote: één per hoofdstuk. Stuk voor stuk prachtige beelden, het woord verfijnd vertaald in kleur zoals slechts weinigen dat kunnen.

Alberto Gascón Gonzalo, directeur van het Instituto Cervantes Utrecht, het instituut dat de Spaanse taal en cultuur bevordert in ons land over dit boek: ‘Wat een verbazingwekkend en dapper project. Prachtig, delicaat en inspirerend in deze krankzinnige tijd en wat is het ontroerend om de ideeën en gedachten van Gracián terug te vinden in het hier en nu.’

Annemart Pilon over de spreuken van de Spaanse priester: ‘Je kunt een life coach inhuren om je te helpen na te denken over het leven en hoe je je doelen wilt bereiken, maar misschien kun je beter dit boek lezen. Wat je ook nastreeft in het leven, iedereen kan iets leren van de lessen van Gracián.”

Filosofie in literatuur gegoten, kunst en cultuur, allemaal gebundeld tot een schitterend (cadeau)boek. Heel bijzonder bij elkaar.

Baltasar Gracián – De kunst van de voorzichtigheid. Ingeleid en vertaald uit het Spaans naar de versie uit 1995 Oracúlo manual y arte de la prudencia door Annemart Pilon. Illustraties Dirk van Dien. ISBN 978-94-93183-33-9. 207 pagina’s, € 27,50. Enschede: AFdH uitgevers 2023.

Wandelen met een dichter

Geen dag die op de andere lijkt.

Als Marjoleine de Vos bezoekende stadsbewoners uitzwaait voor die weer huiswaarts keren, snuiven ze, voor ze in hun auto stappen, nog eenmaal tevreden de lucht op. ‘Heerlijk hier,’ zeggen ze. ‘Nu weer terug naar de echte wereld.’ En wij zwaaien ze uit, we blijven achter, niet in de echte wereld, maar in het echte leven. Want dichter Marjoleine de Vos mist de stad helemaal niet sinds ze in Groningen woont. Inderdaad, ze ruikt de Amsterdamse grachten niet, ze hoort het geluid van de Westertoren of van de stadstrams niet, maar daar staat zoveel tegenover. Want in haar tuin komt die bespottelijke fazant binnen wandelen om daar zijn bespottelijke geluiden ten beste te geven. En zíj kan, in haar huis in het Noord-Groningse Zeerijp over de weilanden uitkijken, tegen een kerkmuur van kloostermoppen aanleunen, met haar ogen dicht voelen hoe wijd het is, hoe het ruikt, hoe stil het is, het landschap voor haar ogen. En in haar dorp weet ze hoeveel gezichten kale winterlandschappen hebben.

Marjoleine de Vos is gelukkig in Zeerijp. Ze wandelt elke dag een rondje vanuit haar woning. Dan legt ze misschien geen heel lange afstanden af, maar toch ziet ze elke dag nieuwe dingen. Het seizoen bepaalt haar zicht, de akkers in bloei of juist kaal, de vogels, de dieren, de kleine middeleeuwse kerkjes in de stille Groningse dorpen. Al wandelend denkt ze en droomt ze, peinst ze en bedenkt ze hoe het leven haar ademen vult, haar denken stuurt en haar ideeën, haar ongerijmde gedachten stap voor stap tot woorden brengt. Het land is elke dag anders, dat wat ze zoekt is hier.

Auteur

Marjoleinde de Vos (1957) is dichter, essayist, redacteur en columnist bij NRC. Ze schrijft over kunst, filosofie, literatuur en koken. Er verschenen van haar hand vier bundels met gedichten bij Uitgeverij Oorschot. Daarnaast publiceerde zij twee bundelingen met beschouwingen en een literair kookboek.

Bij Uitgeverij Oorschot verschenen inmiddels zeventien boekjes in de serie ‘Terloops’. Daarin neemt de schrijver de lezer mee op zijn of haar favoriete wandeling. Deze bundel van Marjoleine de Vos was nummer twee van de reeks. Inmiddels is haar boekje – drie jaar tijd –   aan de tweeëntwintigste druk toe. In het boekje van De Vos staat voorin de route die zij loopt, in andere boekjes staan ook tekeningen en foto’s.

Je keek te ver heeft geen tekeningen of foto’s nodig. Marjoleine de Vos tekent en schildert en fotografeert met woorden. Haar beschrijvingen van al wat zij ziet ontroeren, vertederen, verbazen, de lezer loopt mee en ziet wat zij ziet. De dag pakt je bij je haren en sleurt je mee schrijft zij. En dat is precies wat Marjoleine de Vos met haar lezers doet, ze neemt je mee en laat je kijken, en je ziet ‘wat je zoekt is hier’.

Een wondermooi boekje.

Marjoleine de Vos – Je keek te ver. ISBN 9-789—028-210—325. 72 pagina’s, € 13,50. Amsterdam: Uitgeverij Van Oorschot 2020.