LeesKost

Poolse verhalen

Vijf cijfers om nooit te vergeten.

Ze hadden niet eens een eigen kantoor, de man van het reisbureau en Kale. Ze huurden samen een minuscule ruimte bij het station. Zijn bedrijf heette Reisbureau, dat van Kale – die inderdaad kaal was – heette Tattoos. Als Kale weg was, gaf hij diens klanten informatie. Zo ook toen er een man verscheen die een tattoo wilde, of liever gezegd een tattoo wilde laten weghalen, op zijn onderarm. Hij liet hem zien. Vijf cijfers waren het. En hij legde uit: ‘Toen mijn vrouw nog leefde, kon ik het niet laten doen. Zij zei dat we het niet mochten vergeten. Maar ziet u, zonder kan ik het me ook heel best herinneren. Ik zou voor Petrus willen staan zoals God me geschapen heeft, en niet zoals Heinrich Himmler me geschapen heeft.’ De man van het reisbureau begreep het en vroeg de klant terug te komen als Kale er weer was. ‘Wat? vraagt Kale. ‘Kon hij het telefoonnummer van z’n wijffie niet onthouden?’ Hij heeft geen notie van de betekenis van vijf cijfers op een onderarm. De klant komt niet terug. De vervreemding tussen de twee mannen groeit. Niet lang erna gaan de twee bedrijfjes failliet.

Dit is kort samengevat de inhoud van het eerste van de zes verhalen van de bundel van Maciej Miłkowski. Zes verhalen die gemeen hebben dat ze vaak treurig en soms raadselachtig zijn, vervreemding opwekken, onbehagen ook, zeker als ze teruggaan op het thema Joods-zijn en holocaust. Toch zijn niet alle verhalen zwart, want humor, spot en Mitkowski’s (eigen?) midlifecrisis zorgen voor Kafkaëske discussies die de lezer bij de kraag vatten.

Miłkowski heeft een bijzondere manier van schrijven. Heel indrukwekkend.

Elk verhaal is als een blok steen. Miłkowski hanteert de beitel om dat blok laagje voor laagje af te pellen, wikkend en wegend hoe en waar, opdat hij tenslotte op het eind een schitterend beeldhouwwerk heeft. De lezer ziet hem lezend werken en ontdekt gaandeweg waar de schrijver heen wil. Tenslotte, op het eind, zorgt Miłkowski toch steeds voor een verrassing, een onverwachte wending om het geheel te vervolmaken. Wat een vakmanschap!

Auteur

Maciej Miłkowski (1980) is geboren in Polen. Hij is psycholoog, schrijver, vertaler, universitair docent en recensent. Hij debuteerde in 2014 met de verhalenbundel Whist en heeft inmiddels drie verhalenbundels en een roman op zijn naam staan. De zes verhalen uit deze eerste vertaling van zijn werk komen uit de drie verhalenbundels. (In de serie OOST! verschijnt werk van nog niet eerder in Nederlandse vertaling gepubliceerd werk van Oost- en Midden-Europese schrijvers.)

Elk verhaal werkt naar een climax, een hoogte- of dieptepunt toe. In een interview zei de schrijver: ‘Een verhaal is iets dat meer is toegesneden op de menselijke maat: je denkt er een maand over na, schrijft het in een week en leest het in twintig minuten Het is toegankelijker, maar ook eerlijker (dan een roman), omdat het slechts een fragment laat zien.’ De schrijver heeft gelijk, maar met het verrassende werk dat hij schrijft, staan er zes fraaie beeldhouwwerkjes die je met genoegen keer op keer zal bekijken en herlezen. Dat zijn vele keren twintig minuten.

Zes gelaagde Poolse verhalen. Een grote verrassing, deze schrijver, echt iets voor fijnproevers van de taal.

Maciej Miłkowski – De tatoeage. Vertaald uit het Pools uit de bundels Whist, Nie-fikcja, Drugie spotkanie en Trzeci dzień świqt door Charlotte Pothuizen. ISBN 9-789-061-43510-5, 85 pagina’s, € 18,50. Amsterdam: Pegasus Uitgeverij 2024.

Het boek van geboorte, kaas en de dood

Vader en zoon in levenden lijve.

Op de dag dat Robert Schuit vader wordt van een zoon is zijn eigen vader de dood nabij. De baby is permanent in staat zijn vader tot vertedering, verrukking en verbazing te brengen. Het zijn gevoelens waar Nick, Schuits vader, allang niet meer toe in staat is. Desondanks tekent  Schuit daagse momenten uit beider levens met ragfijne woorden op. Vaak doordrenkt van ironie, altijd vol humor, soms vol emotie. Hij noteert gedachtesprongen, rare belevenissen, nietszeggende momenten die hij opwaardeert in taal. Hij giet ze in de vorm van ZKV’s, een term die werd bedacht door de schrijver A.L. Snijders. Schuits ZKV’s gaan – anders dan die van Snijders – over twee thema’s: geboorte en dood, verbeeld door zoon en vader.

De pasgeboren zoon voert de boventoon. Zoon wordt door mensen in de omgeving Het Melkvarken genoemd. Wanneer hij naar de borst zoekt maakt hij knorrende geluiden. Waarschijnlijk, schrijft vader Schuit, is Het Melkvarken een kwade geest. En hoe gaat het met zulke namen? Ze blijven hangen uit vertedering. Later, als zoonlief wat ouder is, kauwt hij graag ergens op. Hij eet papier. ‘Hadden we dat bij zijn geboorte geweten, dan hadden we hem Het Papiervarken kunnen noemen,’ spot zijn vader. Hij legt de ontwikkeling van zijn Melkvarken vast. De eerste dag op het kinderdagverblijf, waar een baby-leeftijdgenootje van Het Melkvarken ‘een regelrechte klootzak’ is. Het spelen met autootjes die trouw door het kind worden aangesproken met ‘auto’. De eerste verjaardag: ‘Mijn vrouw en ik geven Het Melkvarken een stofzuigertje en een keukentje cadeau. Normaal kook en stofzuig ik, maar nu baby een dreumes is geworden stoom ik hem klaar als mijn opvolger.’ De muziekles voor dreumesen waar het kind het hallo-lied moet leren.

Op die momenten komt ook opeens de grootvader, Schuits vader ter sprake, de man die ooit bijna dood is geweest, er weer wonderwel bovenop kwam en nu dan toch definitief het loodje gaat leggen. Ze zitten met hem aan tafel ‘Mijn vader steekt zijn tong uit naar zijn kleinzoon. Het Melkvarken moet daar erg om lachen’. En niet veel later: ‘Mijn vader gaat erg achteruit. Hij is weer dunner geworden. De batterijen van zijn stem lijken bijna leeg. Hij draagt weer een extra trui. (…) De laatste sigaret op bed, vlak voor een dosis morfine hem genadig uit het leven zal halen. ‘Hij is dun. Het is of er lege kleding op bed ligt. De laatste minuten: We luisteren naar zijn ademhaling. We wachten tot die stopt. We wachten tot die stopt. We wachten tot die stopt. We wachten tot die stopt.’ De dood naar het leven getekend.

Auteur

Robert Schuit (1978) tekende tien jaar lang cartoons voor hij begon ZKV’s te schrijven. Dit is zijn vijfde bundel, de laatste was Flessenhart. In voorbereiding is Goofy, Goofy, heilige Goofy.

Schuit is er een ware meester in zijn lezers op het verkeerde been te zetten. Is het liefde of sarcasme, verdriet of ironie. De keuze is aan de lezer, die – wat het ook moge zijn – gefascineerd wordt door de ingehouden toon van Schuits zeer korte verhalen.

Achterop de kaft spot de auteur met zijn geringe aantal lezers en schrijft dat Het Melkvarken de grote ommekeer zal zijn. Wat mij betreft krijgt hij gelijk.

In Het Melkvarken staan regelrechte juwelen, die met elkaar gemeen hebben dat zij duidelijk zijn getekend door een schrijver-tekenaar met een meester-oog voor detail.

Een prachtig, buitengewoon boekje.

Robert Schuit – Het Melkvarken. ISBN 9-789-083-38129-9, 140 pagina’s, € 19,90. Amsterdam: Uitgeverij Jurgen Maas 2024.