Vermeer schilderde Griet met een penseel vol liefde
Gouden klassieker opnieuw in beeld.
Het is het jaar 1664. De protestantse Griet is zestien jaar oud als haar ouders ’s middags bezoek krijgen van een haar onbekend echtpaar. De man en de vrouw, wonend in de Delftse Papenhoek – waar alle katholieken wonen – komen om háár te bekijken: ze hebben een rustige dienstbode nodig die zich speciaal zal moeten bezighouden met het schoonmaken van het atelier van de man. Griet is op dat moment groenten aan het snijden voor de soep, en zoals ze gewend is schikt ze de verschillende soorten zorgvuldig, zodat ‘de kleuren niet vechten’. De man is geboeid door die handeling, vraagt ernaar, en ze geeft verlegen uitleg. Haar woorden overtuigen hem, Griet is het meisje dat zijn atelier mag schoonmaken, zíj ziet hoe belangrijk kleuren en vormen zijn. Het echtpaar neemt haar aan, ze kan de volgende dag beginnen. Pas na hun vertrek hoort Griet dat ze zal gaan werken bij de bekende schilder Johannes Vermeer en zijn vrouw Catharina. Het meisje dat vóór haar het atelier schoonmaakte, verplaatste dingen, zelfs als het zichtbaar de accessoires waren voor een stilleven waaraan Vermeer werkte. Griet moet alles schoonmaken, maar geen attribuut in het vertrek mag ook maar een millimeter worden verschoven, alles moet nauwkeurig terug op zijn plaats komen staan. Ze werkt met een meetlint in de hand, opdat niets wordt verplaatst.
Griet is eerst wat bang van Johannes Vermeer, maar al gauw merkt zij dat hij een zachtmoedige man is die zulke mooie schilderijen maakt dat zelfs het gewone leven erdoor wordt opgelicht. Een schilderij dat eerst een schilderij in wording was, gaat als stilleven leven en ademen. Ze is stil van bewondering. Zij is verheugd als ‘de meester’ haar inschakelt om voor hem te werken. Ze mag op zolder been malen, kleuren als beenzwart en oker gaan halen, eenmaal vraagt hij haar tijdelijk de plaats in te nemen van het model dat ziek geworden is. Vermeer schildert langzaam. Hij heeft een vaste koper voor zijn werk, Van Ruijven, die hem regelmatig opzoekt. Deze man laat zijn oog op Griet vallen, ‘het meisje met de wijd uitstaande ogen’ en hij doet pogingen haar te vlijen en te betasten. Griet voelt zich er onaangenaam door. En dan, op een dag, wil de meester Griet schilderen, niet in een huiselijke scene zoals de meeste van zijn schilderijen, maar losstaand, puur Griet zoals ook Griet zelf puur is. Vermeers vrouw Catharina, toch al geen plezierige meesteres, is razend als ze ontdekt dat Griet op het schilderij haar oorparels draagt, tijdelijk weliswaar, ze krijgt ze snel weer terug, maar toch… Het betekent het eind van haar werk bij Vermeer.
Auteur
Tracy Chevalier (1962) groeide op in Washington D.C. Ze verhuisde in 1986 naar Londen. In 1999 kwam haar boek Girl with a Pearl Earring uit. Ze verwierf er internationale bekendheid mee. Het verscheen in 45 landen in vertaling en er zijn inmiddels meer dan vijf miljoen exemplaren verkocht. Het boek is verwerkt tot theater en opera. In 2003 werd het verfilmd met in de hoofdrollen Scarlett Johansson en Colin Firth. Ook de film werd een kassucces en kreeg lovende kritieken.
De schrijfster heeft veel onderzoek gedaan naar het arme én rijke leven in de Gouden Eeuw voor zij overging tot het schrijven van dit boek. Daardoor wanen ook haar lezers zich teruggeplaatst in de tijd, ze zien hoe de jonge Griet terechtkomt in een onbekend milieu, hoe zij ervaart dat een vrouw – behalve voor meester Vermeer – niets meer waard is dan een schepsel dat moet dienen en zich maar te onderwerpen heeft aan de wensen van de rijken. Zelfs Griets toekomstige man, een slagerszoon, ‘koopt’ haar bij haar ouders.
Dit is geen historische roman, maar historische fictie waarin de dingen van de dag uit de zeventiende eeuw zo nauwkeurig mogelijk zijn weergegeven. Daarnaast, er is heel weinig bekend uit het leven van Vermeer en van het meisje Griet (zelfs haar echte identiteit is niet bekend) blaast Tracey Chevalier de schilder en het meisje al schrijvend leven in. Ze komen ontroerend mooi tevoorschijn: zó zou het kunnen zijn geweest.
Tracey Chevalier heeft de geschiedenis aangekleed. Het is mooi dat deze regelrechte klassieker weer herdrukt is. Een parel van een boek.
Tracey Chevalier – Meisje met de parel. Vertaald uit het Engels in 2000/2024 (Girl With a Pearl Earring) door Frans en Joyce Bruning. ISBN 978-90-83-4223-8-1. 256 pagina’s, € 21,99. Amsterdam: Uitgeverij Orlando 2024.
